لزوم مقابله با روند گسترش داروهای تقلبی و غیر استاندارد

ترجمه: محسن جلالی؛ کارشناس گروه سلامت و همکاری های بین المللی فرهنگستان علوم پزشکی

24 شهریور 1399

مجمع بین‌المللی آکادمی‌های علوم پزشکی موسوم به IAP for Health طی بیانیه‌ای به بررسی وضعیت گسترش داروهای تقلبی و غیر استاندارد در سطح جهان پرداخته و خواستار مشارکت فرهنگستان های عضو این نهاد به منظور مقابله با پدیده مذکور در سطح بین المللی شده است. لازم به ذکر است که این بیانیه به تأیید بیش از 140 آکادمی علوم پزشکی جهان ازجمله فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران رسیده است.

بیانیه IAP تحت عنوان "فراخوانی برای گسترش اقدامات موجود به منظور مقابله با محصولات پزشکی تقلبی و غیراستاندارد"  به موضوع داروهای غیر اصلی یا محصولات پزشکی تقلبی به‌عنوان تهدیدی در برابر سلامت جامعه می‌پردازد.

محصولات تقلبی و دارای استاندارد پایین (اعم از واکسن‌ها، تجهیزات پزشکی و محصولات دام‌پزشکی) یکی از مخاطرات رو به گسترش در سطح جهان به شمار می‌رود که زندگی، سلامتی و امنیت انسان‌ها را از طرق متعددی مورد تهدید قرار می دهد. بیمارانی که از این محصولات استفاده می‌کنند، نه‌تنها خدمات درمانی بی‌اثری را دریافت می نمایند، بلکه اغلب در معرض آسیب‌های جدی نیز قرار می‌گیرند. عوارض ناشی از این محصولات به حدی است که موجب می‌شود سالانه حدود یک‌میلیون نفر جان خود را از دست بدهند. افزون بر این، استفاده از این محصولات نه‌تنها ریسک عفونت‌های مقاوم به دارو را افزایش می‌دهد، بلکه موجب هدر رفتن منابع نظام سلامت به‌منظور پرداخت هزینه برای محصولات بی‌اثر یا مضر خواهد شد.

این مسئله [در سال‌های اخیر] به دلیل افزایش پیچیدگی‌های زنجیره جهانی تأمین [محصولات دارویی] و همچنین فروش نامناسب این محصولات از طریق فضای مجازی و بازارهای آزاد تشدید شده است. از سوی دیگر تلاش‌های صورت گرفته برای مقابله با روند مذکور به‌هیچ‌وجه کافی نبوده است. امری که از یک‌سو حاکی از بزرگی و پیچیدگی مسئله و از سوی دیگر نشان‌دهنده فقدان اراده و تعهد سیاسی پایدار برای رسیدگی به این موضوع می‌باشد.

دسترسی به اعداد و آمار دقیق در این زمینه دشوار است اما به نظر می رسد در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد، بخش قابل‌توجهی از محصولات پزشکی موجود، جعلی یا غیراستاندارد است. برآورد می‌شود در برخی از کشورهای آفریقایی/ آسیایی بین 20 تا 30 درصد کل محصولات پزشکی غیراستاندارد هستند. این وضعیت در برخی محصولات خاص نگران‌کننده‌تر است، ازجمله برآورد می‌شود 30 تا 50 درصد داروهای ضد مالاریا در جنوب شرقی آسیا غیراستاندارد هستند. نکته قابل‌توجه اینکه، حدود نیمی از کل گزارشات ارسال‌شده به سیستم هشدار جهانی سازمان جهانی بهداشت در خصوص داروهای نامرغوب و جعلی مربوط به منطقه جنوب صحرای آفریقا بوده است و 80 درصد گزارش‌ها نیز به داروهای ضروری مانند داروی ضد مالاریا و آنتی‌بیوتیک‌ها اختصاص داشته است.

کشورهای ثروتمند نیز از این وضعیت مصون نبوده‌اند. به‌عنوان نمونه سالانه محموله‌های متعددی از داروهای جعلی در امریکا کشف می‌شود. بدین منظور سازمان غذا و داروی امریکا نوعی سیستم هشدار راه‌اندازی کرده و موارد مشابه را به اطلاع عموم می‌رساند. در اروپا نیز توزیع‌کنندگان غیرمجاز در موارد متعددی اقدام به ارائه داروهای غیراستاندارد کرده‌اند. در مجموع برآورد می‌شود حدود 50 درصد محصولاتی دارویی که از طریق اینترنت به فروش می‌رسند، غیراستاندارد هستند.

مجمع بین‌المللی آکادمی‌های علوم پزشکی ضمن ابراز تأسف از وضعیت موجود، خواستار همکاری مقامات سیاسی در سطوح مختلف، سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، نهادهای ناظر در حوزه محصولات پزشکی، مجریان قانون در سطوح ملی و بین‌المللی، تولیدکنندگان، واردکنندگان، توزیع‌کنندگان، متخصصان حوزه سلامت و همچنین دریافت‌کنندگان خدمات به‌منظور حل فوری مشکل می‌باشد.