ادبيات و راهبردهاي مقاومت در نظام سلامت،بهار1397
برداشتي از رهنمودهاي مجمع عمومي و شوراي علمي فرهنگستان علوم پزشكي در موضوعات كلان نظام خدمات و مراقبت هاي سلامت كشور در شرايط تحريم بهار97
مقدمه و بيان مسئله
شوراي علمي از اركان فرهنگستان علوم پزشكي است و تطبيق اساسنامه، بررسي سياست ها و برنامه هاي علمي فرهنگستان و پيشنهاد آن به مجمع عمومي براي تصويب را برعهده دارد. مجمع عمومي با اجتماع كليه اعضاي پيوسته تشكيل و تصويب سياست ها و برنامه هاي راهبردي و ساير وظايف مهم محوله را عهده دار است. در جلسات گزارش مسئولين و ديدگاه هاي راهبردي اعضاي محترم /مطرح مي شود . در جلسات 7/4/1397مجمع عمومی و27/4/1397 شورای علمی مطالب مهم و راهبردی درباره اهم مسايل جاري نظام سلامت و تدابير ضروري براي مقاومت و غلبه بر شرايط تحريم هاي ناجوانمردانه عليه كشور و به ويژه تحريم هاي غيرانساني عليه نظام سلامت مطرح شد. در اين بررسي رئوس مطالب مطروحه و تحليلي بر آن ها ارائه و مطالعات و تحليل هاي جامع مرتبط در فرهنگستان علوم پزشكي تداوم خواهد داشت.
روش
روش مذاكره در شوراي علمي و مجمع عمومي، بحث متمركز گروهي بوده است. متن مذاكرات پياده سازي و نكات مهم در قالب گزاره هاي ارزشي
و مفهومي يا علمي و ادبياتي، بازآرايي شده است. از مفاد مذاكرات محورهاي كلان شناسايي و انتخاب و هرگزاره منتخب در زيرمجموعه يكي از محورها جانمايي شده است.
پس از حذف موارد تكراري و تلفيق موارد مشابه فهرست نهايي نتايج احصاء و مبناي تحليل بعدي قرار گرفت و از منابع كتابخانه اي نيز براي تحليل بهره برداري شد.
نتايج
الف محور هاي كلان
ده محور كلان به شرح زير شناسايي شد:
1.فرهنگ و آداب مقاومت در نظام سلامت(خدمات و مراقبت های سلامت)
2. آسيب شناسي خدمات و مراقبت هاي سلامت در شرايط جاري
3. اقتصاد مقاومتي در حوزه سلامت و لزوم ترويج ونهادينه سازي آن
4.اهتمام ملي براي اجراء همه جانبه سياست هاي كلي سلامت و ساير اسناد بالادستي توسعه اي
5. تحول در نظام جاري دارويي با رویکرد اجراي همه جانبه طرح ژنريك
6.تحول نظام آموزش پزشكي (هدفمنيد، اخلاق گرا، سلامت محور، پاسخگو، مبتني بر نيازهاي سلامت جامعه )و تحول راهبردي در پژوهش هاي علوم سلامت (با رويكرد نظام ملي نوآوري، دستيابي به مرجعيت علمي در حوزه علوم، فنون، وارائه خدمات و مراقبت هاي سلامت(
7. رصد كلان خدمات و مراقبت هاي سلامت و نقش محوري فرهنگستان علوم پزشكي
8. توسعه نقش هاي مردم، ترويج فعاليت هاي مردم نهاد و ارتقاي نظارت بر فعاليت هاي بخش خصوصي
9. اشارات اخلاقي و معنوي
10. پيشنهادات راهبردي و كاربردي
ب موضوعات اختصاصي در محورهاي كلان
1-فرهنگ و آداب مقاومت در خدمات و مراقبت هاي سلامت
- فرهنگ سازي سلامت، در رأس اهداف و وظايف فرهنگستان علوم پزشكي است، و لازم است در برنامه راهبردي و برنامه هاي اجرايي به طور شايسته مورد اهتمام قرار گيرد.
- شئون و مراتب فرهنگ سازي جامع، در برگيرنده فرهنگ سياسيت گزاران، كارگزاران و مديران ارشد اجرايي نظام خدمات و مراقبت هاي سلامت، فرهنگ و آداب مورد نیازمجموعه سرمايه انساني سلامت و در رأس همه آن ها فرهنگ سلامت مردم. ارتقاي فرهنگ عمومي سلامت، از راهبردهاي تضمين كننده سلامت و ارتقاي دايم آن در جامعه است.
- مطالعه، تحليل، شناسايي، معرفي و ترويج شيوه هاي راهبري و عملكردي خدمات و مراقبت هاي سلامت در دوران دفاع مقدس، حضور گسترده، چشيمگير و داوطلبانه جامعه پزشكي، نحوه اداره حوزه سلامت در دوران جنگ تحميلي و دستاوردهاي عظيم حاصله، نافذترين شيوه ترويج فرهنگ مقاومت در شرايط صلح و امنيت جاري است و برمسئولان حوزه سلامت فرض است نسبت به پاسداشت بزرگ ترين سرمايه معنوي حاصله از مشاركت ملي و همه جانبه نيروي انساني دوران دفاع مقدس، از اداي وظايف خطير
خود فروگذاري ننمايند.
- تبيين و تحقق اهداف فرهنگستان علوم پزشكي و نقش آفريني مهم اعضاء و گروه هاي علمي در فرهنگ سازي سلامت، خاصه
در حوزه هاي مشروحه زير:
- اصلاح رفتار درماني در كشور (نقش هاي اخلاقي ومعنوي، روشنگري و ممانعت از تقاضاهاي القايي، راهيابي نحوه به كارگيري تكنولوژي هاي هزينه اثربخشي جديد، صرفه جويي هاي كلان....)
- پاسخگويي اجتماعي در تمام شئون خدمات ومراقبت هاي سلامت
- اجراي عدالت در سلامت و نفي نابرابري ها
- ارتقاي سلامت
- پيشگيري از بيماري ها
- آموزش عمومي و ارتقاي سواد سلامت جامعه
- 2 آسيب شناسي خدمات و مراقبت هاي سلامت در شرايط جاري
- توصيه هاي امام راحل و مقام معظم رهبري و اسوه هاي انقلاب نظير شهيد بهشتي و شهيد مطهري به ساده زيستي، اجتناب
از تشريفات، مردمي و با مردم و بين مردم بودن مسئو لين و ساير توصيه هاي مديريتي و اخلاقي ضذوري، در خدمات ومراقبت هاي سلامت، متأسفانه كم كم به فراموشي سپرده مي شود و بعضاً نقض مي شود.
- ابتناي خدمات و مراقبت هاي سلامت بر اقدامات داخل بيمارستاني و غفلت از فعاليت هاي پيشگيري، مراقبت هاي سرپايي و خدمات معتبر سلامت كه از خانه شروع، در جامعه تداوم مي يابد، و عدم توجه لازم به ارتقاء و تعميق نظام شبكه و فرع قرار دادن نظام شبكه بهداشتي كشور
- شيوه تصميم گيري هاي راهبردي فرد محور و غيرمبتني برشواهد علمي يا مشورت از خبرگان، و بي توجهي به نظامات برنامه ريزي شده قانون مند مبتني بر شيواهد علمي و خيرجمعي، كه آسيب هاي جدي به نظام سلامت وارد نموده است.
- كنار گذاشته شدن مجموعيه اي از افراد خبره و باتجربه و دلسوز از گردونه مشاوره و تصيميم گيري راهبردي در نظام خدمات و مراقبت هاي سلامت
- افزايش كمبودها و نارضايتي ها و مطالبات جامعه پزشكي، عليرغم افزايش قابل توجه بودجه هاي بخش سلامت
- متناقض بودن رفتار بعضي از مسئولين كشوري در مصرف داروها و كالاهاي خارجي، با ادعاي حمايت از كالاي ايراني
- تخريب جو رواني جامعه، ايجاد فضاي يأس و نااميدي، بزرگنمايي مشكلات، انتقادات و ايرادات بي پايه و نادرسيت ، به صورت آگاهانه توسط ستون پنجم دشمن و يا ناآگاهانه توسط افراد بی اطلاع و ساده لوح
- نداشتن راهنماهاي باليني در عرصه هايي كه مصارف و تجويزهاي بي رويه موجب اتلاف منابع مي شود و نداشتن نظارت بر نحوه تجويز داروهايي كه نه مبناي علمي داشته، نه در سير بيماري تأثير بارز دارند
- ناهماهنگي در توليت امور مرتبط به توليدات دارو و تجهيزات پزشكي، بين وزارت صنايع، وزارت بهداشت و ساير نهادهايي كه متولي بخش هايي از مواد اوليه يا فرايند نهايي هستند كه موجب تأخير توليد يا افت كيفيت مي شود
- اختصاص بخشي از ارز دارو به واردات بعضي اقلام بهداشتي آرايشي غيرمرتبط با دارو و غيرضروري
- تهديد به تعطيل كارخانجات دارويي داخلي به دليل كاهش نقدينگي، عدم پرداخت مطالبات توسط شركت هاي بيمه و بيمارستان هاي دولتي، بي ثباتي در تهيه مواد اوليه دارويي و كمبود شديد بعضي اقلام ضروري آنها
- تعارض منافع بدون كنترل، بي نظمي و هرج ومرج در تبليغات شركتها و ويزيتورهاي بخشهاي خصوصي و ترويج بي رويه و كنترل نشده داروها و كالاهاي خارجي حوزه سلامت، انواع شيرخشك، مكمل ها و تجهيزات پزشيكي و ترويج فرهنگ مصرفي غربي بين مردم
- ادامه زنجيره وابسيتگي در توليدات داخلي دارو و كالاهاي سلامت، از مجراي مواد اوليه. نقض استقلال واقعي در حوزه توليد داخل با تداوم وابستگي به مواد اوليه
- اهتمام ناكافي براي صادرات توليدات داخلي دارويي و تجهيزات پزشكي و درآمدزايي و وابستگي به نسبت مطلق كارخانجات داخلي به بازار داخل كشور
- خروج جريان طب سنتي از مسير اصيل و اصولي خود (كه طب پيشگيري و اصلاح تغذيه و روش زندگي است) و ورود نادرست و شتابزده به عرصه طب باليني و تحميل بار هزينه اي اضافي به مردم و نظام خدمات و مراقبت هاي سلامت
- رواج درمانها و اعمال زيبايي، تجويزهاي بيهوده و نادرست، كاربرد ابزار و تكنيك هاي گران قيمت و ساير اموري يه هزينه هاي بخش سلامت را به شدت افزايش داده اند و نبود مكانيسمي براي مهار آنها
- رسوخ زنجيره فساد از طريق تسهيم درآمدها، تضاد منافع و دريافت پورسانت فيمابين تراست هاي خارجي و شركت هاي واردكننده تجهييزات پزشكي (نظير لوازم ارتوپدي ...)، به سطوح پايين تر تا سرحد بكارگيري در بيمارستانها (مراجعه به منبع 1)
- توسعه بي رويه مراكز تحقيقاتي و صرف بودجه هاي زياد براي آنها، بدون آن كه خروجي هاي قابل ملاحظه و تأثيرگذاري محسوسي در ارتقاي سلامت جامعه داشته باشند و ملتزم به پاسخگويي به نيازها و حل مشكلات سلامت جامعه باشند
- طرح تحول سلامت كه با شعار مطلوب كاهش هزينه هاي از جيب مردم شروع شد، در عمل آسيب هاي جدي متوجه خدمات و مراقبت هاي سلامت كرده است و ميبايست در مجامع كارشناسي نظير فرهنگستان مورد بررسي و نقد مسئولانه و راهيابي قرار گيرد
- واردات بي رويه داروهاي گرانقيمت خارجي، كه در اكثر موارد بي اثر است و به دليل تبليغات سودجويانه بازار كاذب پيدا كرده اند ، بدون داشتن مجوز از شوراي فارماكوپه و ترويج مصرف گرايي . بي توجهي مسئولين به مسئله واردات دارو موجب شده است بخش قابل توجهي از بودجه ارزي بخش سلامت صرف واردات داروهايي شود كه يا ضروري نبوده، يا در پاره اي موارد معادل خوب داخلي آنها موجود است
- رواج روزمرگي در دانشگاه هاي علوم پزشكي كه به علت فشارهاي زياد و كمبود منابع، نمي توانند وظايف و مسئوليت هاي محوله را به درستي مديريت كنند
- تعامل بين فرهنگستان علوم پزشكي و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مناسب نيست و از ظرفيت مشاوره اي و پژوهشي اين نهاد استفاده نمي شود
- استفاده بي رويه از وسايل و تجهيزات پزشكي، استفاده يك بار مصرف از وسايلي كه امكان استريل كردن و استفاده چند باره
دارند، نداشتن دستورالعمل و راهنماهاي باليني استاندارد در درمانهاي پرهزينه، موجب تضعيف نظام اقتصاد سلامت و بدهي كلان مراكز درماني دولتي شده و شركت هاي بيمه نيز از عهده تأمين آن برنمي آيند
- تهديد سلامت مردم به دليل مشكلات امنيت غذايي در بعضي استانها و مناطق كشور شديد و حاد است (نظير كمبود دريافت پروتيين حيواني يا كمبود بعضي از ريزمغذي ها(
3-اقتصاد مقـاومتي در حوزه سـلامت و لـزوم تـرويج و نهادينه سازي آن
- در فضاي فعلي خدمات و مراقبتهاي سلامت بيش از هر زمان، تحقق اقتصاد مقاومتي در حوزه سلامت ضرورت و عينيت پيدا مي كند. اهداف، راهبردها، مباني، مفاهيم، مولفه هاي اجرايي، مصاديق در فعل و انفعالات واقعي نظام سلامت در مورد اين سياست بزرگ و حكيمانه كه سالهاست توسط مقام معظم رهبري مطرح شده، بايد جدي گرفته شود و تحقق پذيرد
- لزوم تقويت و فعاليت جامعتر و سريع تر كار گروه اقتصاد مقاومتي فرهنگستان، با رويكرد ارائه طريق و راه حل براي تقويت و اقتدار نظام اقتصاد سلامت كشور در بازه هاي زماني جاري (دوره تشديد تحريمها عليه نظام سلامت ـ برنامه ششم توسعه )، ميان مدت (برنامه 5 ساله هفتم ) و طولاني مدت (برنامه هاي توسعه هشتم و نهم(
- مصاديقي از راهبردهاي نافذ اقتصاد مقاومتي در شرايط تحريم كه با اهتمام و مشاركت ملي نهادهاي سلامت كشور اجراي همه آنها امكانپذير و راهگشاي اعتلاي نظام سلامت خواهد بود:
- اجراي كامل طرح ژنريك دارو، با رويكرد تأمين و تضمين خدمات دارويي پايه و اساسي، صرفه جويي ملي و برقراري عدالت در حوزه دارو
- تحكيم و توسعه شبكه خدمات سلامت، با تأكيد بر خدمات پيشگيري و ارتقاي سلامت و سواد سلامت
- اجراي همه جانبه آموزش پزشكي خانواده، و نظام ارجاع
- سرمايه گذاري در حوزه هايي كه مورد نياز كشور است
- باز مهندسي نيروي انساني سلامت كشور
- اجراي سياست هاي صرفه جويي كلان و ملي در حوزه سلامت،
- تأكيد بر عملياتي كردن نقش های بي بديل مردم و سازمانهاي مردم نهاد حوزه سلامت
- تأكيد بر فرهنگ سازي و اصلاح رفتارهاي سلامتي مردم
- ترويج فرهنگ تغذيه با شير مادر، اصلاح مصرف بي رويه شيرخشك، اجراي همه جانبه قانون حمايت از مادران شيرده، توقيف تبليغيات نادرست در مورد شيرخشك و كنترل مصارف فراوان و بي رويه آن در بيمارستان ها )بخش هاي كودكان و نوزادان(
- لزوم تهيه بسته هاي حداقلي در حوزه هاي غذا، دارو، تجهيزات پزشكي، سرم، واكسن و مانند آنها و مواد اوليه ضروري در حوزه سلامت كه در تمام شرايط، پاسخگو و تضمين كننده نيازهاي پايه سلامت كشور باشند و تحت هيچ شرايطي دستخوش مشكل و تهديد نشوند
- حمايت قطعي و تضمين شده از كالاها، محصولات، داروها، سرم ها، واكسنها، مواد بيولوژيك، تجهيزات و دستگاه هاي پزشكي توليد داخل، اهتمام ملي براي ارتقاي كيفيت توليدات داخلي حوزه سلامت، ارائه طرح هاي تحقيق و توسعه در عرصه هايي كه وابستگي موجود است و قطع وابستگي در همه اموري كه خدمات و مراقبت هاي سلامت، و نظام علمی و فناوري كشور به خودكفايي نرسيده است
- مديريت هوشمندانه سياست هاي ارزي و اختصاص عالمانه وعادلانه منابع بيت المال اسلامي در حوزه سلامت برحسيب نيازهاي واقعي، داراي اولويت مبرم، و نيز به عرصه هاي اشتغال زا، مولد، تحقيق و توسعه. فرهنگستان علوم پزشكي در كارگروه مربوطه يا با مشاركت صاحبنظيران، ظرفيت تدبير و پيشنهاد سياستهاي مديريت ارزي و اقتصادي حوزه سلامت و ارائه به مراجع سياستگزار و قانون گذار كشور را دارا ميباشد
- حذف شركت هاي واسط واردات دارو و تجهيزات پزشكي، ممنوعيت تبليغات كالاهاي وارداتي، و قطع ريشه هاي فساد و رانت خواري و تباهي در حوزه هاي دارو، تجهيزات و محصولات مربوط به سلامت
4-اهتمام شايسته مسئولين در سـطح ملـي در اجرا همـه جانبه سياستهاي كلي سلامت و ساير اسناد بالادستي توسعه
طبق بند 1اصل 110 قانون اساسي تعيين سياستهاي كلي نظام پس از مشورت با مجمع تشخيص مصلحت نظام در اختيار رهبري است. اين سياستهاي حكيمانه در حوزه هاي راهبردي سلامت ابلاغ شده است . تحقق آن ها مرهون عزمي ملي و مشاركتي همگاني و عنايت به موارد زير است:
- سياست هاي كلي سلامت، مجموعه اي هماهنگ از جهت گيري ها، اهداف مرحله اي و راهبردي كلان نظام در دوره هاي زماني مشخص، براي تحقق آرمانها و اهداف قانون اساسي در حوزه سلامت است(2)
- سياستهاي كلي سلامت شاخص پذیر و قابل نظارت است، براي كليه اركان نظام الزام آور بوده است، ناظر بر همه قوانين از جمله برنامه هاي توسعه و بودجه هاي ساليانه است(2)
- سياستهاي كلي سلامت داراي ويژگيهاي بسيار از جمله پايداري، آينده نگري، واقع بيني و فراگير بودن است()
- ارائه نتايج مطالعاتي فرهنگستان علوم پزشكي در مورد "تبيين، مفهوم شناسي، تحليل ذينفعان، شاخصهاي كلان رصد، و مداخلات ضروري" بندهاي چهارده گانه سياستهاي كلي سلامت
- طراحي "برنامه رصد كلان نحوه اجراي سند سياست هاي كلي سلامت" با استفاده از شاخص هاي كلان تعيين شده در مطالعات قبلي
5- تحول در نظام جاري دارويي با رويكـرد اجـراي همـه جانبه طرح ژنريك و نظام دارويي ملي
- بازنگري و روزآمدي طرح ژنريك دارويي در فرهنگستان علوم پزشكي و ارائه "سند حمايت طلبي تنظيم و بازنگري شده" اين طرح حياتي به مسئولين و اهتمام ملي براي اجراي آن
- طرح ژنريك مصداق تمام عيار "اقتصاد مقاومتي در حوزه دارو" است. بايد روي پاي خودمان بايستيم و اقتصاد مقاومتي را به معناي واقعي كلمه در حوزه دارو و تجهييزات پزشكي و ساير عرصه هاي سلامت اجرا كنيم
- اهتمام به اجراي همه جانبه و ارتقاي شيوه "تجـويز و مصرف منطقي دارو "
- تهيه و انتشار "فهرست داروهاي اساسي كشور "، روزآمد نمودن آن بنا به اقتضائات هر زمان، التزام جامعه پزشكي به رعايت و رصد كلان اجراي آن (3و4)
- كنترل نسخ از طرق: »بازنگري و ارتقاي مبتني بر شواهد «، »هماهنگي با طرح ژنريك» « تناسب با ساير اقتضايات جاري در حوزه دارو»، «ايجاد ضوابط براي جلوگيري از نسخه نويسي خارج از فهرست»، «طراحي نظام رصد و نظارت بر اجرا»(5)
- حمايت از كارخانجات توليد دارو و التزام صاحبان صنايع داخلي دارو به ارتقاي كيفيت محصولات توليد داخل، رعايت دقيق استانداردها در تمام مراحل
- فرهنگ سازي در حيطه مسايل دارويي (تجويز، نگهداري، مصرف)در همه سطوح اعم از سياست گزاران، داروسازان، پزشكان، ساير اعضاي جامعه پزشكي، مديران، و به ويژه مردم . يكي از وظايف قطعي فرهنگستان اهتمام به امور فرهنگي سلامت در جامعه است . اين بعد از اهداف و وظايف بايد تقويت و اهتمام جدي صورت پذيرد
- داروخانه ها بايد پايگاه تبليغ و ترويج داروها و تجهيزات پزشكي داخل كشور باشند، بعضياً اين مراكز مبلغ مصرف شيرخشك، مكمل ها، داروها و كالاهاي خارجي و سعايت از داروها و كالاهاي داخلي هستند. همراهي اين مراكز و انجمن علمي مربوطه براي تحقق سياستهاي ملي دارو و تجهييزات پزشكي ضروري است و شايسته است توسط گروه علمي دارويي فرهنگستان و ساير مراجع ذيربط نظير كميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي تدبير شود
- بازخواني تجارب توليد داروها و تجهيزات مصرفي در دوران دفاع مقدس و الهام گيري براي تجارب مشابه در دوران تحريم هاي جديد (جنگ اقتصادي جاري عليه ملت بزرگ ايران)
6-تحول نظام آمـوزش پزشـكي (هدفمنـد، اخـلاق گـرا، سلامت محور، پاسخگو، مبتني بر نيازهاي سلامت جامعـه ) و تحول راهبردي در پژوهشهاي علوم سلامت (با رويكـرد نظام ملي نوآوري، دستيابي به مرجعيت علمـي در حـوزه علوم، فنون، و ارائه خدمات و مراقبتهاي سلامت)
- باز مهندسي نظام تخصصي باليني كشور بنا به اقتضائات خدمات و مراقبتهاي سلامت، نيازهاي جاري و آتي جامعه، الگوپذيري از مدلهاي موفق نظام هاي آموزشي پيشرفته، تحليل دقيق سرمايه انساني تخصصي كشور، روند رو به رشد پديده تخصصگرايي، تحليل اقتصادي درمان هاي تخصصي و ساير مصالح علمي و اجتماعي
- ضرورت كنترل پديده "تخصص گرايي " در دانش آموختگان علوم پزشكي
- تعديل ظرفيت هاي دوره هاي عمومي، تخصصي – فوق تخصصي و فلوشيپ براساس نيازهاي واقعي جامعه
- تحول در برنامه آموزشي نيروي انساني سلامت مبتني بر اصول و ارزشهاي انساني - اسلامي و با رويكرد، جامعه نگري، هدفمندي، ارزش محوري، پاسخگويي، هزينه اثربخشي و نيز ارتقاي شيوه هاي آموزشي
- ارتقاي نظام انتخاب، ارزشييابي و تعليم و تربيت استادان و دانشجويان و مديران و تحول در محيط هاي علمي و دانشگاهي متناسب با ارزشهاي اسلامي، اخلاق پزشكي و آداب حرفه اي
- بازنگري شرايط تبديل وضعيت هيأت علمي باليني به رسمي - قطعي و تدبير حضور و فعاليت موثر هيأت علمي جوان در مراكز آموزشي
- ترويجراهبرد« تدوين درسنامه هاي رشته هاي مختلف اعم از عمومي و تخصصي، به زبان فارسي » و برپايه تجربیات علمي حاصله از تلاشهاي علمي بومي و نقش آفريني هيأت هاي علمي و توصيه به استفاده از ظرفيتهاي گروه هياي علمي فرهنگستان براي مشاركت در تدوين درسنامه هاي ملي
- لزوم تأكيد و مراقبت نظام آموزش پزشكي بر شيوه هاي مبتني بر شواهد ، خودكفا، غيرمصرف گرا، مبتكرانه و هزينه - اثربخش و اجتناب از روشهاي تحميلي وابسته به ابزار و كالاهاي گرانقيمت، مصرف كننده، افزاينده سرسام آور هزينه ها كه در اغلب موارد چيزي به كيفيت اضافه نمي كنند
- توصيه به بازنگري مصوبات اخير شوراي آموزش پزشكي و تخصصي مبني بر حذف شرط اخذ دانشنامه براي ورود به بعضي دوره هاي فوق تخصصي و فلوشيپ
7-رصد كلان نظام خدمات و مراقبتهاي سلامت و نقـش محوري فرهنگستان علوم پزشكي
- اهتمام به انجام پرورژه هاي« رصد كلان در حوزه نظام علمی و فناوري سلامت» در حيطه هاي زير:
- جايگاه نظام علم و فناوري سلامت ايران در بين كشورهاي اسلامي، منطقه و دنيا
- روند توسعه نظام علمی و فناوري سلامت در چهار دهه انقلاب
- تحليل نظام علم و فناوري سلامت از منظر توليد علمی و فناوري، اقتدار علمي، الهام بخشي و مرجعيت
- نقش نظام علم و فناوري سلامت در استقرار جامعه دانش بنيان، عدالت محور و برخوردار از انسان هاي شايسته و فرهيخته و نخبه براي احراز مرجعيت علمي در جهان
- رصد كلان نظام علم و فناوري سلامت از نظر دستيابي به توسعه علوم و فن آوري هاي نوين و نافع، متناسب با اولويتها و نيازها و مزيت هاي نسبي كشور، انتشار و به كارگيري آنها در نهادهاي مختلف آموزشي، صنعتي و خدماتي
- رصد نظام علم و فناوري سلامت از نظر افزايش سهم توليد محصولات و خدمات مبتني بر دانش و فناوري داخلي(به ويژه حوزه توليد دارو، فرآورده هاي زيستي، تجهيزات پزشكي)
- رصد نظام علم و فناوري سلامت از نظر دیپلماسی علمي و گسترش همكاري در حوزه هاي علوم و فنون با مراكز علمي معتبربين المللي
- اهتمام به انجام پرورژه هاي رصد كلان در حوزه "ارائـه خدمات و مراقبت هاي سلامت به مردم":
- اجراي سياستهاي كلي سلامت، احكام برنامه ششم توسعه، نقشه جامع علمي سلامت كشور و ساير اسناد بالادستي
- پاسخگويي به نيازهاي سلامت مردم و اولويت دادن به علم و فناوري پاسخ گو، صيانت از منابع، شفافيت و پاسخگويي
- شاخصهاي كلان و استانداردهاي بين المللي در حوزه سلامت
- ابر روندهاي ارتقاي سلامت، عدالت در سلامت، مديريت، توسعه سرمايه انساني، تعيين كننده هاي اجتماعي، اشتغال و كارآفريني، فن اوري اطلاعات (مديريت، توسعه، به كارگيري)
- اخلاق، معنويت، ارتقاي فرهنگ سلامت مردم، فرهنگ سازي سلامت، سواد سلامت عمومي
- اقتصاد مقاومتي و شاخص هاي آن، خودكفايي، قطع وابستگي، سهم بازار داخلي از كالاها و خدمات سلامت، روندهاي واردات و صادرات محصولات، كالاها و خدمات سلامتي، توليد و به كارگيري دانش و فناوريهاي نوين ...
- زير نظام هاي دارو، غذا و تغذيه، تجهيزات پزشكي
- فرايندهاي اعتباربخشي، ارزشيابي، تحقيق و توسعه، آموزش مداوم و حرفه اي كاركنان
- تحولات در حوزه اقتصاد سلامت و پشيتيباني و مديريت منابع حوزه سلامت
- امور بين المللي، سهم از بازار جهاني كالاها و خدمات سلامت
- ساير حيطه ها و موضوعات كلان در ارائه خدمات و مراقبت هاي سلامت
8-توسعه نقشها و ترويج فعاليتهاي مردم نهاد و ارتقاي نظارت بر فعاليتهاي بخش خصوصي (6)
- ارزيابي وضع موجود، اهداف و راهبردها، نقشها، دستاوردها، ظرفيتها و نظارت بر عملكرد سازمانهاي مردم نهاد
- سياستهاي توسعه، ترويج، تقويت فرهنگ و فرهنگ سازي و افزايش نقشهاي مردم در حوزه سلامت
- نقش سازمانهاي مردم نهاد سلامت در ارتقاي سلامت ، عدالت در سلامت ، تحقيقات سلامت، كاهش فقر و بي عدالتي، افزايش دسترسي و برخورداري محرومان جامعه از خدمات سلامت،…
- الگوهاي تعامل اثربخش سازمانهاي مردم نهاد حوزه سلامت با دولت و تحليل موانع مشاركت مردم
- اعتباربخشي علمي، نظارت دقيق بر ارايه خدمات و مراقبت هاي سلامت در بخش خصوصي، توسعه و احياي ظرفيتهاي بالقوه
9-اشارات اخلاقي و معنوي
- معنويت كيمياي حيات بخشي است كه بر پايه هاي ايمان به غيب و اعتقاد به خداوند تبارك و تعالي، با انگيزه قرب به حق سبحان و عمل به اخلاق الهي، التزام به شريعت و انجام عمل صالح (در مصاديق سلامت ) استوار است و در خدمت گزاران صديق ميادين سلامت متجلي مي شود. اهتمام به تقويت اركان معنويت در خدمتگزاران نظام سلامت، همه مواهب متصور را به دنبال خواهد داشت
- ترويج سيره زندگي حرفه اي اسلامي در نظام سلامت(انعكاس توامان معنويت و ماديت، آرمانها و واقعيتها، دنيا و آخرت و بازتاب جمع بين بندگي خدا و معيشيت حلال و خدمت به خلق خدا براي رضاي حق تعالي (
- اخلاق پزشكي و آداب حرفه اي يك ضرورت هميشگي است و مجموعه جامعه سلامت بايد نسبت به آن اهتمام داشته باشند. مراجعي نظير فرهنگستان داراي شأنيت ترويجي، راهبردي، و رصد كلان هستند و در ايفاي نقش هاي خود بايد همه جانبه وارد ميدان شوند و براساس ضرورتهاي مبرم زمان حاضر مسايل را بررسي، ريشه يابي، راهيابي و رصد نمايند
- اجتناب از تشريفات زايد و عمل به تعهدات در مسئوليت هاي محوله، پاسخگو بودن، انضباط و پايبندي به زمان بندي در انجام وظايف و اجتناب از تأخير، از شيون و مراتب اخلاقيي و حرفه اي است و در مسئوليت هاي نظام سلامت بايد رواج داشته باشد
- اهتمام به معرفي الگوهاي اخلاقي معاصر جامعه پزشكي و علمي كشور، به نسل جوان و سايرين
10-پيشنهادهاي راهبردي و كاربردي
- تلاش و وحدت ملي براي راهيابي مشکلات كلان و عاجل نظام سلامت با حضور و مشاركت و نقش آفريني مراجع ذيل:
- مجلس شوراي اسلامي(كميسيون بهداشت و درمان و مركز مطالعات)
- شوراي عالي انقلاب فرهنگي
- شوراي عالي سلامت
- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي (همه حوزه هاي مرتبط حسب مورد)
- دانشگاههاي علوم پزشكي
- فرهنگستان علوم پزشكي (مديريت جلسيات و تدوين مستندات)
- وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي و سازمان بيمه تأمين اجتماعي
- ساير بيمه ها
- اانجمنهاي علمي
- سازمانهاي مردم نهاد
- بخش خصوصي
- صاحب نظران مستقل
- به مناسبت چهلمين سال پيروزي شكوهمند انقلاب اسالمي، تلاشهاي مختلف از جمله برگزاري همايشي ملي براي مرور كارنامه چهل ساله نظام سلامت، تحليل دستاوردها، نقد سياستها، راهيابي چالشها، با رويكرد آينده نگري و فرهنگ سازي برنامه ريزي و اجرا شود
- براي بازنگري، روزآمدي و عملياتي نمودن طرح ژنريك دارويي، كارگروهي متشکل از مديران ارشد حوزه دارو از ابتداي انقلاب، دوران جنگ تحميلي تا به امروز و ساير صاحبنظران در گروه علوم دارويي تشكيل و نظرات اصلاحي و پيشنهادات را به مسئولين نظام دارويي كشور ارائه دهند
- با تمهيدات قانونمند، مديريت بودجه بخش دارو بهينه شود:
- ايجاد رديف ثابت بودجه دارو در حساب سازمان غذا و دارو (توسط سازمان برنامه و بودجه)، براي حمايت از نيازهاي اساسي دارويي دانشگاه هاي عليم پزشكي و تضمين فعاليت كارخانجات توليد داخل
- ممنوعيت هزينه كرد درآمدهاي رديف دارو و تجهييزات پزشكي در ساير رديف ها، قبل از پوشش كامل نيازهاي دارويي و تجهيزات پزشكي، در دانشگاههاي علوم پزشكي
- اختصاص ارز دارو بصورت تضمين شده براي تأمين مواد اوليه و ساير نيازهاي توليد دارو در داخل كشور و مديريت واحد امور ارزي دارو توسط سازمان غذا و دارو با نظارت سازمان برنامه و بودجه كشور
- تهيه، پيشنهاد، تصويب، ابلاغ، اجرا و نظارت بر رعايت "فهرست ملي داروهاي ضروري"با مشاركت صاحب نظران و دلسوزان بخش هاي باليني، فارماكولوژي، داروسازي، معاونت هاي آموزشي و درمان و سازمان غذا و داروي وزارت متبوع. اين مهم ميتواند در گروه علوم دارويي فرهنگستان مديريت شود
- فرهنگ سازي توليد، تجويز و مصرف منطقي داروهاي ايراني در سطوح راهبردي، جامعه پزشيكي و مردم . اين امر مهم ميتواند توسط فرهنگستان علوم پزشكي (در محدوده وظايف و اهداف و برنامه راهبردي) و با جلب مشاركت طيف وسيعي از صاحبنظران انجام شود
- تحليل و مدلسازي تجارب موفق تولیدات داخلي در حوزه سلامت نظير تجربه توليد و حمايت از مصرف داروهاي تالاسمي و هموفيلي (با حجم صرفه جويي ارزي ساليانه 50تا 60 ميليون دلار)
- استفاده از ظرفيت هاي علمي، مشاوره اي و ترويجي انجمنهاي علمي، تعامل و هم انديشيي در مراحل مطالعه و تدوين سياستها، اعلام و ترويج سياست ها و تصيميمات اجرايي نظام سلامت كشور، خاصه در حوزه داروهاي توليد داخل، تجويز و مصرف منطقي داروها، و فرهنگ سازي
- بازنگري در اهداف، مأموريت، راهبردها و سياست هاي طيب سنتي، وفق بند 14 سياستهاي كلي سلامت و ساير اسناد بالا دست و اصلاح جريانات نادرستي كه اين حوزه اصيل و ظرفيت بالاي نظام سلامت را تهديد كرده اند
- مطالعه، تدوين، آموزش، ابلاغ و نظارت بر رعايت »دستورالعملهاي استاندارد درماني « در مصاديق ضروري . فرهنگستان علوم پزشكي ميتواند محور اين فعاليت ضروري ملي قرار گرفته، با مشاركت عموم صياحب نظران، اعم از وزارتي، دانشگاهي، انجمنهاي علمي، بيمه ها و صياحبنظران مستقل، اهتمام نمايد
- باز طراحي، تحكيم، راهيابي و اجراي همه جانبه نظام ارجاع، نظام شبكه خدمات بهداشتي، و سيستم پزشكي خانواده با محوريت دلسوزان نظام سلامت، طراحان برنامه هاي موفق قبلي و صاحب نظران مرتبط
- تلاش براي ترويج تغذيه با شيير مادر با استفاده از تجارب سالهاي اوليه پيروزي انقلاب اسلامي و جلوگيري از ورود، توزيع، و تبليغ انواع شيرخشك
- در فرصت جديدي كه در پرتو تحريم هاي جديد ايجاد شده، درست و علمي و مبتني بر شواهد و با تكيه بر خرد جمعي عمل نماييم و اشتباهات گذشته را تكرار نكنيم
- فراخوان ملي از نخبگان و صاحبنظران عرصه سلامت براي راهيابي مشكلات جاري نظام سلامت و مشکلات ناشي از تحريمها. اين فراخوان ميتواند با محوريت فرهنگستان و به شيوه هاي مقتضي صورت پذيرد.
- تشريك مساعي وزارت جهاد كشاورزي، وزارت صنعت معدن تجارت و وزارت بهداشت، درمان و آميزش پزشكي براي راهيابي مشکلات اصلي و تهديدكننده امنيت غذايي، با نقش آفريني كارشناسانه فرهنگستان
- رصد مسايل كلان حوزه سلامت، هم به صورت عاجل براي شرايط جاري و هم به شيوه مستمر براي شرايط آتي، و ارائه طريق درخصوص مديريت شرايط بحراني و ارائه رهنمودها و هشدارهاي لازم به شيوه مقتضي به مسئولين ذيربط، به صورتي كه نه تنها موجب تضعيف نگردد، بلكه به افزايش توانمندي و ابتكار عمل براي عبور از شرايط تحريم كمك كننده باشد
- تلاش در جهت تلطيف فضاي حاكم بر جامعه و خنثي نمودن ترفندهاي دشمنان براي ايجاد يأس و تزلزل در مردم، از هر طريقي كه ممكن باشد و در چارچوب وظايف و فعاليت هاي فرهنگستان قرار داشته باشد از جمله به شكل مصاحبه، سخنرانيها و بيانيه و غيره
- ورود به عرصه نظريه پردازي در حوزه سلامت و حوزه هاي ميان بخشي مرتبط، با رويكرد ارتقاي سلامت، پاسخگويي، تحقق عدالت در سلامت، واكاوي عرصه هاي معنوي، اجتماعي، روانشناختي، تربيتي و فرهنگي سلامت ....
- احيا روحيه جهادي با تأسي به تجارب دوران دفاع مقدس و ترويج فرهنگ و ارزشها و شيوه هاي عملكرد نظام سلامت، براي اداره امور در شرايط جاري و آتي
- تدبير صرفه جويي هاي كلان در نظام سلامت (دارو - تجهيزات پزشكي - نظامهاي پرداختي)
- تشكيل كارگروه رصد كلان نظام سلامت(رصد اجراي سياستهاي كلي سلامت، ساير اسناد بالادستي توسعه در حوزه سلامت، ساير موضوعات مهم، تحولات ساختار و هرم سني جمعيت كشور، روند سلامت و بيماري، ...)
- حذف تبعیض و بي عدالتي بین رشته ها و كاهش منطقي اختلافات چندين برابري درآمدها كه به استناد مقررات نادرست در مراكز آموزشي وجود دارد و بايد به طور عاجل رسيدگي شود
بحث
يكي از شئون فرهنگستان علوم پزشكي نظريه پردازي علمي در باب مهمترين مطالب سلامت اسيت . سلامت در معارف اسلامي به عنوان نعمت مجهول الهي توصيف شده و در كلام معصومين عليهم السلام نعمت والايي توصيف شده كه هر سطحي از آن حاصل شود، مراتب بالاتري نيز وجود خواهد داشت و متصور خواهد بود. اين نعمت گواراي الهي همه ساحات بشري را در بر مي گيرد، اعم از ساحات معنوي، دنيوي، اخروي، جسماني، روحيي و رواني، اجتماعي، تربيتي و فرهنگي. شايسته است كه در اين حوزه شگرف خلقت انسان و زندگي بشر، نظريه داده شود و نظريات قبلي به كمال برسد يا نقد و اصلاح شود . از عرصه هايي كه نیاز به نظريه پردازي بيشتر محسوس است، سلامت معنوي است، به ويژه با تأكيد بر نوع اسلامي آن. در يك نظريه اخير، بر مبناي آيات قرآني، موضوع حيات طيبه مطرح شده در قرآن، مترادف با سلامت معنوي شناخته شده است. صلاحيت و شرايط ورود به وادي نظريه پردازي در فرهنگستان موجود است. نظريه پردازي در عرصه هاي ميان رشته اي و علوم انساني مرتبط با سلامت، بيش از ساير حيطه ها موضوعيت دارد و در نيل به كمالات اخلاقي، معنوي، اجتماعي، مديريتي و روانشناختي كمك شايان خواهد كرد. هدف از نظريه پردازي، دستيابي به سلامت در طراز عالي تر، بالاتر، با اهداف والاتر، با كمالات بيشتر است . راهييابي عدالت در حوزه سلامت، و دستيابي عادلانه آحاد مردم به خدمات و مواهب و مراتب سلامت، يك هدف آرماني نظريه پردازي است. نظريه ها مي توانند پشتوانه سياستگذاري در سلامت باشند . « شناخت اجزاي يك سياست شامل محتوا، زمينه، نقش آفرينان و فرايند سياستگذاري، الگوها و نظريه هاي تحليلي مرتبط باهر جزء، باعث درك بهتر آن سياست و پيامدهاي احتمالي مي شود»(7).
از اهداف اصلي و شئون ديگر فرهنگستان علوم پزشكي، فرهنگ سازي سلامت است . «دانـش، ادب، خـرد، تعلـيم و تربيت، بزرگـي و سـنجيدگي» ، از جمله معاني فرهنگ در فرهنگ لغات است. تعريف مردم شناسان از فرهنگ به عنوان مجموعه پيچيده اي شامل«شناخت، باورها، هنرها، اخلاق، حقوق، آداب و رسوم و ديگر قابليت ها يا عاداتي كه انسان به عنوان عضو جامعه كسب مي كند» (8).
تعريف ديگري از فرهنگ كه توسط محمدحسين پناهي ارائه شده است، در حوزه فرهنگ سلامت بيشتر مصداق دارد…» : نظامي نسبتا منسجم و متشكل از اجزايي غيرمادي شامل ارزشها، هنجارها، نمادها، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم، دانش و اطلاعات رايج و هنرها، و اجزاي مادي شامل كالاهاي مصرفي، ابزارها و ميراثهاي فرهنگي مشترك بین اعضاي يك گروه، اجتماع يا جامعه كه از طريق يادگيري از نسلي به نسل ديگر منتقل ميشود» (9).
واژه فرهنگ در سلامت، مفهيومي آشنا است و به مجموعه ارزشها، باورها، هنجارها، قواعد، آداب، رفتارها و روابط ناظر بر حوزه سلامت جامعه اطلاق م يشود. همه دست اندركاران سلامت در ساخت و توسعه فرهنگ سلامت نقش دارند . بعضي نقش ها پنهان و غيرمحسوس است و بعضي نقش ها آشكار و مليوس . سياستگاران، قانونگذاران و برنامه ريزان نظام سلامت، به شدت درگير موضوعات روزمره و اجرايي هستند. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مسئوليت هاي اجرايي گسترده اي دارد که ممكن است از بحث ضروري فرهنگ و فرهنگ سازي غافل شود . شوراي عالي سلامت به درگيري ها و حل چالش هايي می پردازد كه موضوع فرهنگ و فرهنگ سازي در درون آنها مفقود است. ساير سطوح و شئون جامعه هم عنايتي به اين بحث ندارند . درحالي كه ريشه بسياري از مشكلات كلان از قبيل كاهش سطح سلامت، تهديدات سلامت جامعه يا گروههاي آسيب پذ ير، عوامل اصلي بيماري زايي، در باورهاي نادرست فرهنگي ريشه دارد . استفاده نكردن از ظرفيت هاي فرهنگي عظيم موجود در جامعه اسلامي براي ارتقاي سلامت، نوعي خسارت جبران ناپذير ملي است و اين قضيه فرهنگ سازي بايد مورد اهتمام واقع شود و در دستور كار قرار بگيرد و حركتهاي جدي نسبت به آن انجام شود.
اقتصاد دانش بنيان، اقتصاد مقاومتي، اقتصاد بر مبناي عدالت اسلامی، مطمئناً راهگشاي مشكلات نظام سلامت است كه عمدتاً با تأكيد بر اولويت بهداشت و پيشگيري و ارتقا ي سلامت حاصل مي شود. اين راهبرد نافذ و سياست حياتي، مطلبي نيست كه اگر در مقطعي از زمان حاصل شود، در مقاطع ديگر به آن نياز نداشته باشيم. هر چه دشواريها بيشتر شود، هرچه تهديدها و تحيريم ها عميقتر شود، ضرورت بازگشت به مباني اصيل اسلامي كه در كلام مقام معظم رهبري مانند آفتاب عالم تاب تجلي پيدا مي كند، با عناوين مقاومت و اقتصاد مقاومتي بيشتر مي شود . در سياسيت هاي كلي اقتصاد مقاومتي ابلاغي مقام معظم رهبري، رويكرد جهادي، انعطاف پذير، فرصت ساز،مولد،درونزا، پيشرو و برون گرا براي رشد و پويايي اقتصاد، به عنوان فلسفه اين مكتب مترقي اقتصادي ارائه شده است. حوزه سلامت از حوزه هاي حياتي است و اقتصاد حاكم بر آن بايد مولد، كارآفرين، دانش بنيان، بهره ور، و رقابت پذیر باشد. اين نظام پوياي اقتصادي بايد شاخص هاي عدالت اجتماعي در حوزه سلامت را ارتقاي بخشد و بر توليد داخلي اقلام اساسي مورد نياز حوزه سلامت، اعم از دارو، كالاهاي بهداشتي، و تاجهيزات پزشكي استوار باشد . اولويت دادن به توليد محصولات و خدمات راهبردي سلامت (نظير فوريتهاي پزشكي) و قطع زنجيره هاي وابستگي در اين حوزه ها بايد مورد اهتمام باشد. تأمين امنيت غذاودرمان وايجادذخايرراهبردي يا تأكيد برافزايش كمي وكيفي توليد (مواداوليه وكالا) از شيون و اركان سياستهاي كلي اقتصاد مقاومتي است. مديريت مصرف (در حوزه سلامت و امنيت غذايي) باتأكيد براجراي سياسيت هاي كلي اصلاح الگوي مصرف وترويج مصرف كالاهاي داخلي همراه با برنامه ريزي براي ارتقاي كيفييت و رقابت پذيري در توليد . از شيئون و اصول ديگر سياستهاي كلي حوزه اقتصاد مقاومتي است . ابعاد ديگر اقتصاد مقاومتي در حوزه سلامت به شرح زير است:
- صرفه جويي در هزينه هاي سلامت كشور،
- شفاف سازي و سالم سازي اقتصاد سلامت،
- مبارزه همه جانبه با فساد
- تقويت فرهنگ جهادي در ايجاد ارزش افزوده، توليد ثروت، بهره وري،كارآفريني، سرمايه گذاري و اشتغال مولد
- شناسايي و به كارگيري ظرفيت هاي علمي، فني واقتصادي براي دسترسي به توان آفندي در حوزه سلامت
- رصد برنامه هاي تحريم وافزايش هزينه براي دشمن
- مديريت مخاطرات اقتصادي (در حوزه دارو، خدمات و كالاهاي سلامت)
- شفاف و روان سازي نظام توزيع و قيمت گذاري و روزآمدسازي شيوه هاي نظارت بربازار كالاها و خدمات سلامت
- افزايش پوشش استاندارد براي كليه محصولات داخلي سلامت و ترويج آن
مقاومت ابعاد والاتري دارد كه يكي از آن ابعاد اقتصادي است. سلطه هاي استكباري كه در دنيا وجود دارد نظام سلامت ملت بزرگ ايران را هدف گيري كرده اند. يكي از آنها سلطه اقتصادي، كه با تحقق سياست حيات بخش اقتصاد مقاومتي خنثي خواهد شد. انواع ديگر سلطه، فرهنگي و نظامي است. مقاومت در هر سه عرصه بايد وجود داشته باشد . اگر جريانات استكباري جامعه بزرگ ارزشي انقلاب اسلامي ملت ايران را تهديد مي كنند، در مقابل بايستي مقاومتي جانانه و تمام عيار در نهاد جامعه، اعم از سياستگزاران، مديران و مجريان، و آحاد مردم و مجموعه ملت بزرگ ايران شكل بگيرد كه خنثي كننده آن توطعه ها باشد . يكي از عرصه هايش اقتصاد است . صاحب نظران اقتصاد مقاومتي سلامت، علاوه بر متخصصان اقتصادي كه حتماً بايد حضور داشته باشند، متخصصان نظام سلامت و مديران باتجربه و خدمتگزاران نظام سلامت بايد مولفه هاي اين نظام اقتصادي را كشف كنند و به شكلي وضع كنند كه قابليت اجرا و عمل داشته باشد. در هیچ شرايطي نبايد ارائه خدمات سلامت به مردم تضعيف شود.
ملـت مـا نمونـه اي دارد كـه شـبيه آن را بسـياري از ملتهاي دنيا ندارند و آن الگوي دفاع مقدس است. "بنا به فرمايش مقام معظم رهبري خدمات كاركنان بهداشت و درميان در دوران دفاع مقدس درحقيقت يك مجاهدت و جهاد در راه خدا و مبارزه با دشيمنان خدا بود "(10). دوره هشت سال دفاع مقدس تمام شاخص هاي سلامت به شهادت و تأيید محافل بين المللي در كشور ارتقا پيدا كرد، درحيالي كه به طور معمول به دليل تحميل جنگ و تبعات آن ميبايست افت و عدول پيدا مي كرد. در تمام جنگ هاي بزرگ پيش از دفاع مقدس، ميليون ها انسان به دليل مسايل بهداشتي جان خودشان را از دست دادند، اما در دفاع مقدس اين اتفاق نيفتاد . علت اين بود كه نيروي توانمند، ارزشمند و پنهان، يعنيي سربازان گمنام بهداشت، هوشمندانه و مسئولانه براي كنترل تهديدات بهداشتي برنامه ريزي و حضور موثر داشتند . عده اي از صاحب نظران و متخصصان و مسئولين وقت بهداشت حتي به خطيوط مقدم مي رفتند و واكسيناسييون رزمندگان و سيير امور بهداشتي را پيگيري مي كردند. براي تمام تهديداتي كه منطقه جنگي و ساير مناطق كشور را تهديد مي كرد برنامه ريزي هاي علمي و عميقي انجام شده بود. بعضي از اسرار پنهان به تدريج رونمايي و اظهار مي شود. اين مفهوم مقاومت است. تمام بار اضافي ناشي از جنگ توسط نظام سلامت وقت اداره و در هیچ زمانی كوتاهي انجام نشد. جراحان عالي قدر و متخصصان بيهوشي به نزديكي هاي خطوط مقدم رفتند و فاصله امدادرساني را به كمترين زمان در بين همه جنگ هاي دنيا تقليل دادند. در تمام دوران دفاع مقدس خدمات سلامتي به مردم عزيز ايران ادامه يافت و هرگز توقف پيدا نكرد. تمام پيشرفتهايي كه در حوزه سلامت اتفاق افتاده ريشه در دوران دفاع مقدس دارد. تشكيل وزارت بهداشيت، درمان و آموزش پزشكي، قانون آموزش مداوم جامعه پزشكي در آن زمان به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد و شروع عمليات گسترده آن در همان زمان بوده است. شبكه بسيار مقتدر و منظم و پر افتخار سلامت در دوران دفاع مقدس شكل گرفت. حركت اصلي به سمت عدالت اجتماعي در حوزه سلامت در آن زمان پايه گذاري شد . اكثر دانشيگاه هاي علوم پزشكي بعد از دوره انقلاب، در آن زمان تأسيس شده اند (بین سال های 1365-1369)و همه شاخص هاي بهداشتي ارتقاي اساسي پيدا كردند . سخت ترين فشارهاي اقتصادي و سنگين ترين محاصره اقتصادي در دوران دفاع مقدس بوده است. نوراني ترين دستاوردهاي حضور جامعه سلامت در دفاع مقدس، ارتقاي همه جانبه و بي نظير اخلاق پزشكي و معنويات جامعه سلامت در آن دوران است . ارتقاي فرهنگ سلامت عظيمترين دستاورد و جام جهان نما و كيمياي گرانبهاي جامعه پزشكي، تقديم به ملت ايران است. تقديم الگوها و اسوه ها و خلق فضيلت هايي كه تا قيامت بر تارك مليت بزرگوار ايران خواهد درخشيد . شيوه مديريت و دسـتاوردهاي نظـام سلامت در دوران دفاع مقدس مدل بسيار خوبي و الگـوي بي نهايت معتبري براي مقاومت در حوزه سلامت است. اين مدل را داريم و ميتوانيم در شرايط فعلي و آينده به بهترين وجه از آن استفاده كنيم. لازمه اين مهم اين است كه ابعاد آن را بررسي و اقتضاياتش را براي زمان حاضر كشف و در اختيار مسئولان و جامعه سلامت قرار دهيم. در اداره امور سلامت كشور، تا زماني كه تهديدهاي ضدانساني و غيراخلاقي نظام هاي استكباري مردم مقاوم ما را تهديد مي كند، با افتخار و اقتدار به خدمات ادامه و همواره كيفيت و كميت آن را رونق بخشيم، به طوري كه در هيچ تهديدي متزلزل نشود و آسيب نيايد و به خدمات خود ادامه بدهد . كارگروه اقتصاد مقاوميت در سلامت شكل گرفته و از تمام صاحب نظران ارزشمند فرهنگستان و كشور استمداد مي طلبد، تا طراحي نو، جانانه، مقاوم و آسيب ناپذير براي نظام سلامت در اندازد. ابعاد نظام سلامت مقاومتي تنها به نظام اقتصادي و پشتيباني آن منحصر نمي شود، مديريت، زيرساختهاي آموزش و پژوهش، نيروي انساني هم بايد مقاوم و متعالي و آسيب ناپذير باشند. مقوله مرجعيت علمي، ترسيم افقي درخشان و برحق براي نظام سلامت ملت سلحشور و بزرگوار ايران است. در مواردي آگاهانه يا ناخودآگاه تلاش در سياه نمايي دارند و پيشرفت هاي علمي در جمهوري اسلامي ايران را نفي مي كنند . اما چه تدابير جديدي درحوزه علم و فناوري و خدمات سلامت، بايد اتخاذ شود تا این ملت بزرگ و تمدن ساز، نظام علمي شايسيته و در جايگاهي والا داشته باشد. مجموعه سياستها، رويكردها، تدابير و تلاش هاي شايسته و بايسته و متعالي نظام سلامت، اعم از پژوهش، آموزش و ارائه خدمات، راهبرد مرجعيت علمي است. اين سياست ريشه در آيات قرآني و روايات اسلامي دارد. ملت اسلام و مردم مسلمان نمي توانند وابسته باشند. به حكم قاعده فقهي نفي سبيل و آيات قرآن مجيد اهل ايمان حق ندارند تسلط كفار را بر جامعه خود بپذیرند. قاعده نفي سبيل حافظ استقلال، عزت و شرافت مسلمانان است و سنگري مهم در برابر هجمه ها محسوب مي شود. بسياري از روابط و مناسبات جهان اسلام و جهان كفر، در ابعاد فرهنگي، اقتصادي، نظامي و اجتماعي تحت تأثير اين قاعده قرار ميگيرد(11). استیلابی علمي، اقتدار علمي، سلطه علمي، و مرجعيت علمي ، هم يك حق عادلانه ملت شريف ايران است و هم يك حكم حكومتي اسلامي براي ملتي است كه ظرفيت تحقق آن توسط دانشمندان، دانش پژوهان، و جوانان آن ملت موجود است . از ابعاد تحقق آن اعتقاد داشتن و حمايت همه جانبه است . راهبرد هدايت، حمايت و استفاده از مغزهاي متفكر و جوانهاي مستعد، كليـد رمـز ورود به دنياي مرجعيت اسـت . دسترسي به مرز هاي علم و فناوري و كشف قله هاي سلامت، كسب اقتدار علمي ، دستيابي به علوم ثروت آفرين، فنون قدرت آفرين، نظام علمي عزت آفرين ، فقط يك آرمان نيست، مهمتر از آن تكليفي ديني و مسئوليت ملي در حوزه سلامت است. طراحي نظام مرجعيت، تدارك زيرساخت تحقيق و توسعه، رهيافت شناسايي الزامات و ترويج فرهنگ و ادبيات مرجعيت علمي، و مغز متفكر آن ميتواند فرهنگستان علوم پزشكي باشد مرجعيت علمي و كميته ناظر بر آن تشريفاتي نيسيت بلكه تلاشي است براساس باورهاي عميق اسلامي و درك عمييق از ضرورتهاي ملي نظام سلامت. اميدواريم كه همه مشاركت كنند تا به اقتدار و مرجعيت علمي در حوزه سلامت دسترسي پيدا كنيم . بعضي از اقتضايات مرجعيت در حوزه علوم و فنون سلامت به شرح زير است:
- تحول راهبردي پژوهش علوم پزشكي با رويكرد نظام نوآوري
- تحقيقات و انتشارات كاربردي، متناسب با نياز جامعه و حل مشكلات نظام سلامت كشور(12)
- تعادل بين پژوهش و آموزش و نوآوري منبعث از تفكر ايراني و متناسب با نياز جهاني(13)
- جهاد مستمر علمي ) از بند 7 سياستهاي كلي سلامت(
- توليد علم و توسعه نوآوري و نظريه پردازي
- ارتقاي جايگاه جهاني كشور در علم و فناوري و تبديل ايران به قطب علمي و فناوري جهان اسلام
- توسعه علوم پايه و تحقيقات بنيادي
- تحول و ارتقاي علوم انساني ….
- دستيابي به علوم و فناوريهاي پيشرفته
سياستهاي كلي سلامت ابلاغي مقام معظم رهبري، سند بنيادين نظام علم، فناوري و خدمات سلامت است. "اين سند كه از اسناد عزت و افتخار در نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران است، ابعاد، ارزشها، دستورات و راهبرد هاي والايي دارد ". .... بسياري از سياستهاي كلان سلامت جمهوري اسلامي ايران همراستاي ابر روندهاي گسترده سلامت مي باشند و پتانسييل شگرفي براي تحول نظام سلامت در اين سياستها نهفته است...(14).اگر با اهتمام ملي و همه جانبه اين سند عمليياتي شود، بن بست ها شكسته و كشور به عزت و اقتدار در سلامت راه پيدا خواهدكرد. با تعامل مثبت و خدامحور و ارزش آفرين بين فرهنگستانعلوم پزشكي، با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، به عنوان متولي نظام سلامت در جمهوري اسلامي ، و ساير ذينفعيان و صاحبنظران، موجبات شكوفايي در همه اركان و ابعاد نظام سلامت كشور و همه ساحات سلامت آحاد جامعه، فراهم خواهد شد. از عوامل اصلي حفظ انسجام و يكپارچگي در جهت دهي كنشگران نظام سلامت در اجراي سياست هاي كلي سلامت، استفاده از مكانيسمهاي اثربخش رصد و ارزيابي است. در اين زمينه نياز است سازماني به طور مستقل با استفاده از شيوه هاي علمي، به ارزيابي و سنجش وضيعيت شاخصهاي سلامت بپردازد و نتايج بررسي و تحليلها را به منظور استفاده در تصيميم گيريها در اختيار تصميم گيران ارشد و سياسينگذاران قرار دهد (8).موضوع رصد كلان نظام سلامت كشور و وضعيت سلامت جامعه از راهبردهاي تعالي در حوزه سلامت است . مشاركت در رصد كلان در وظايف فرهنگستان علوم پزشكي تصريح شده است . رصد کلان حوزه هاي سياستگداري، برنامه ريزي راهبردي، مديريت اجرايي، روندها و ابر روندهاي سلامت، و ساير حوزه ها و ساختارهاي جامع سلامت را در برمي گيرد . شناخت كاستي ها و اشکالات بنيادين در سياستگذاري، برنامه ريزي كلان، عملكردهاي فراگير مديريتي کلان و روند اجرا و عمليات اسناد کلان در حوزه سلامت در اين فرايند بزرگ ملي بايد انجام شود. ارائه مشاوره در همه زمينه هاي سلامت كه از اهداف فرهنگسيتان است، در تدبير امور نظام سلامت يك ضرورت علمي و يك راهبرد ملي است. ابعاد مشاوره همه زمينه ها و همه سطوح نظام سلامت كشور را شامل مي شود. مشاوره بايد با رويكرد اصلاح طلبانه و شيوه امر به معروف و نهي از منكر انجيام شود . مشاوره آداب، دستورات علمي و فرهنگ مخصوص دارد و نتايج آن بايد به صورت علاج جويانيه و اصلاح طلبانه به مسئولان محترم منعكس شود و دستمايه حل مشكلات و انجام اصلاحات و تحقق پيشرفت، قرار گيرد . راه حل ها بايد عيني، راهگشا و عملياتي نتايج آنها بسيار ملموس باشد. ترويج معنويت و اخلاق ضرورتي است كه بيش از هر زمان ديگر در حوزه سلامت موضوعيت دارد. «.... زندگي اسلامي انعكاس توامان معنويت و ماديت، آرمان ها و واقعيت ها، دنيا و آخرت و بازتاب جمع بين بندگي خدا و معيشت حلال و خدمت به خلق خدا براي رضاي حق است . زندگي اسلامي سرشار از تلاش هدفمند و معنادار است كه با انگيزه الهي و انديشه اسلامي تجلي مييابد. در اين نوع زندگي، معنويت در حا شيه نيست و كسب معنويت فقط در زمان و مكان خاص با اعمال و ذكرها و روشهاي خاصي تحقق پيدا نميكند. يعني معنوييت محدوديت زماني و زميني يا روشي و كنشي ندارد، بلكه معنويت در متن زندگي حضور دارد و هركاري كه براي خدا و با حضور قلب و انگيزه الهي يا «قيام لله» صورت گيرد و بايد و نبايدهاي ديني و دستورالعملهاي اخلاقي و مرزهاي حقوقي در آن مراعات شود يك امر عبادي و داراي تعريفي معنوي است» (15).به اين اعتبيار همه مسئوليت ها در حوزه سلامت معنوي اسيت و دستمايه نافذترين تلاشها و كلمه رمز ضمانت اجرايي همه تلاش هاي ارتقاي سلامت بايد ترويج اخلاق و معنويت باشد، انشاله
