خلاصه سیاستی مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی، پیشنهادهایی برای اجرایی کردن «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، ابلاغی مقام معظم رهبری» در حوزه سلامت، بهار1399
مقدمه
بيانيه«گام دوم انقلاب» تجديد مطلع و منشوري است خطاب به ملت ايران، به‌ويژه جوانان، براي «دومين مرحله‌خودسازي، جامعه‌‌سازي و تمدن‌سازي» كه «فصل جديد زندگي جمهوري اسلامي» را رقم خواهد زد.
در اولين سالگرد صدور بيانيه گام دوم انقلاب اسلامي كه در اين خلاصه سياستي "بيانيه" ناميده مي‌شود، فرهنگستان علوم پزشكي جمهوري اسلامي، نخستين گزارش تحليلي با رويكرد اجرايي كردن مفاد مرتبط با سلامت در بيانيه را به شرح زير ارائه مي‌كند. در اين خلاصه سياستي، پنج اولويت اجرايي براي تحول در نظام سلامت بر اساس بيانيه، تشخيص داده شد،كه كليات موارد اشاره و جزئيات تخصصي هر مورد در آينده پي‌گيري خواهد شد. اين خلاصه سياستي از جمع‌بندي بخشي از ديدگاه‌هاي اعضاي محترم «شوراي علمي» و «مجمع عمومي فرهنگستان»، در معاونت علمي تنظيم شده است. اداره بهينه و ارتقاي مستمر نظام سلامت، از اركان ضروري و سرنوشت‌ساز جامعه و از مصاديق كلاني است كه عموم توصيه‌هاي بيانيه در آن مصداق دارد. از الزامات تحقق آرمان‌هاي بيانيه، خاصه «مرجعيت علمي» و «تمدن‌سازي نوين اسلامي»، تحقق اين امور در كلان موضوع سلامت است. نتايج اين خلاصه سياستي در شش موضوع اولويت‌دار منتخب ارائه مي‌شود. در هر موضوع، برداشت اجمالي مفهومي، راهبردها و راهكارهاي كلان اجرايي و مباني ارزشي و قانوني بطور اجمال ارائه شده است. هر موضوع نياز به تبيين، شناسايي و پيشنهاد اقدامات اجرايي، ارائه شاخص‌هاي رصد كلان، و پيشنهاد تقسيم كار ملي براي عينيت بخشيدن به اهداف و آرمان‌ها و اقدامات خواهد داشت كه در تلاش‌هاي بعدي بايد مورد اهتمام قرار گيرد.
تحول و اعتلا در علم، پژوهش و فناوري سلامت
آشکارترين وسيله‌عزت ملي و قدرت و توانمندي و نيزتحقق خودكفايي و خود اتكايي در همه زمينه‌هاي سلامت، به‌ويژه در امور پيشگيري ابتداييو اوليه، ارتقاي سلامت،جهاد علمي و تحول راهبردي در پژوهش‌هاي علوم پزشکي با رويکرد نظام نوآوري است. برنامه‌ريزي براي دستيابي به مرجعيت علمي در حوزه علوم و فنون و نيز ارائه مراقبت‌ها و خدمات سلامت، مرهون اهتمام به اجراي كامل و دقيق مفاد بندهاي سياست‌هاي كلي سلامت، بندهاي مرتبط از سياست‌هاي كلي علم و فناوري، نقشه جامع علمي كشور، نقشه جامع علمي سلامت، سند اسلامي شدن دانشگاه‌ها و ساير اسناد راهبردي حوزه علم و فناوري و پژوهش است. قانون‌گرايي، اجراي كامل اهداف و قوانين اصلي حاكم بر نظام ادغام يافته آموزش و پژوهش در مراقبت‌ها و خدمات سلامت، و نيز تكميل، تعميق و بهره‌برداري مطلوب اين نعمت كم نظير، شناخت و هدايت استعدادها، توجه به ظرفيت‌هاي بزرگ مناطق مختلف كشور، ترويج الگوهاي موفق، از راهبردها و راهكارهاي نافذ تحقق اين اولويت كلان است.
اخلاق و معنويت در سلامت و نقش آن در ارتقاي معنويات، اخلاقيات و فرهنگ عمومي جامعه
تلاش مستمر و افزاينده براي برجسته کردن ارزش‌هاي معنوي اسلامي از قبيل: اخلاص، ايثار، توکل، ايمان در خود و در جامعه ، از اركان تعالي معنويت در حوزه سلامت است و در تمام شئون از سياست‌گذاري تا اجرا بايد تسري داشته باشد. تحول در محيط‌هاي علمي و دانشگاهي متناسب با اصول و ارزش‌هاي اسلامي، اخلاق پزشکي و آداب حرفه‌اي، نظير «قانون انطباق امور اداري و فني مؤسسات پزشکي با موازين شرع مقدس» و رعايت فضيلت‌هايي چون خيرخواهي، گذشت، کمک به نيازمند، راستگويي، شجاعت، تواضع، اعتمادبهنفس و ديگر خلقيات نيکو، ترجمان اخلاق در سلامت است. پايبندي به اصول و ارزش‌هاي انساني و اسلامي و تلاش براي نهادينه‌سازي آن‌ها در جامعه و آگاه‌سازي مردم از حقوق و مسئوليت‌هاي اجتماعي سلامت خود و استفاده از ظرفيت محيط‌هاي ارائه مراقبت‌هاي سلامت براي رشد معنويت و اخلاق اسلامي در جامعه، و ساير موارد مطرح در سند اسلامي شدن دانشگاه‌ها و ساير اسناد فرادست نظام‌هاي آموزش و سلامت، معرفي آموزه‌هاي نظري و الگوهاي عملي اخلاق و معنويت در دوران تمدني گذشته و خاصه معاصر، براي اعتلاي معنوي و اخلاقي راهگشا است. اهتمام هرچه بيشتر به معرفي و شناساندن الگوها و اسوه‌هاي معاصر، خاصه صحنه‌گردانان و ارزش‌آفرينان جامعه سلامت در دفاع مقدس، والاترين راهبرد تأثيرگذار اخلاقي و معنوي سلامت به شمار مي‌رود.
تحولات مديريت با رويكرد مديريت جهادي در سلامت
نظام‌هاي انتخاب، تعليم و تربيت و ارزشيابي مديران حوزه سلامت بايد متناسب با اصول و ارزش‌هاي اسلامي، اخلاق پزشکي اسلامي و آداب حرفه‌اي متحول شود. مديريت جهادي موجبات اعتلا و پيشرفت همه‌جانبه در حوزه سلامت را فراهم خواهد ساخت. مديريت‌هاي جهادي الهام‌گرفته از ايمان اسلامي و اعتقاد به اصل «ما مي‌توانيم» که امام بزرگوار به همه ما آموخت، كلمه رمز عزت و پيشرفت همه‌جانبه و نيل به قله‌هاي علم، معرفت و مرجعيت در علم و فناوري سلامت خواهد بود. از مؤلفه‌هاي مديران جهادي «ايمان راسخ به خداوند تبارك و تعالي و انجام وظيفه براي جلب رضايت حق تعالي و اعتماد به مدد الهي»، «خودباوري، اعتمادبهنفس»، «روحيه تلاش مضاعف و خستگي‌ناپذير و بدون چشم داشت مادي و تقدم پاداش معنوي بر حقوق مادي»، «تدوين و رعايت ارزش‌هاي ديني مرتبط با كار و مسئوليت»، «اهتمام به علم و مهارت آموزي و كارآمدي»، «داشتن انگيزه والاي خدمت به مصالح كشور»، «انقلابي بودن، عدالت محوري، پاسخگو بودن، شفافيت، پركاري و جهادي عمل كردن» و «رعايت ارزش‌ها و معيارهاي جهادي در انتخاب مديران زيرمجموعه و همكاران» و بسياري صفات و فضايل ديگر.
تحولات ضروري اقتصاد سلامت با رويكرد اقتصاد مقاومتي
اقتصاد قوي، نقطه‌ي قوّت و عامل مهم سلطه‌ناپذيري و نفوذناپذيري کشور است و اقتصاد ضعيف، نقطه‌ي ضعف و زمينه‌‌ساز نفوذ و سلطه و دخالت دشمنان است. فقر و غنا در ماديات و معنويات بشر، اثر مي‌گذارد. اقتصاد در حوزه حياتي سلامت بايد قوي، مولد، درون‌زا و داراي همه مؤلفه‌هاي اصيل اقتصاد مقاومتي باشد. در نظام اقتصادي سلامت، توجه خاص به اولويت پيشگيري و بهداشت و موضوع مهم مديريت از اهميت مضاعف برخوردار است و مديريت صحيح در به‌كارگيري منابع در رويكرد «نظام سلامت مقاومتي»، تضمين‌كننده غلبه بر كاستي‌ها و تحريم‌ها و حوادث غيرمترقبه و تأمين‌كننده نيازهاي سلامت مردم در همه شرايط خواهد بود. به‌طور خاص اجراي بندهاي 6، 7 و 8 سياست‌هاي كلي اقتصاد مقاومتي و بندهاي مرتبط از سياست‌هاي كلي سلامت، از راهبردهاي تحقق آرمان‌هاي اقتصادي سلامت در بيانيه مي‌باشد.
عدالت در سلامت و وجوب مبارزه همه‌جانبه با مظاهر و مصاديق فساد در حوزه سلامت
عدالت در صدر هدف‌هاي اوليه همه‌بعثت‌هاي الهي است و در جمهوري اسلامي‌نيز داراي همان شأن و جايگاه است. ضرورت عدالت محوري در حوزه حياتي سلامت جامعه مضاعف است. مانند ساير حوزه‌هاي اقتصادي عدالت و مبارزه با فساد،لازم و ملزوم يکديگرند. رفع محروميت‌ها و حذف شکاف‌هاي عميق طبقاتي در برخورداري مردم از مراقبت‌ها و خدمات سلامت در اولويت اول و بلادرنگ عدالت در سلامت است. غفلت از قشرهاي نيازمند حمايت، تبعيض در توزيع منابع عمومي‌سلامت، تعارض منافع، ويژه‌‌خواري و مدارا با اخلال‌گران اقتصاد سلامت به‌شدت ممنوع است.
سبك زندگي سلامت محور
هدف از سبك زندگي، تحقق زندگي اسلامي به معناي واقعي، و تشکيل يک جامعه‌اسلامي است که در آن جامعه هم علم، و هم عدل و اخلاق و عزت و پيشرفت وجود دارد، و به عبارتي عزت دنيا و آخرت در زندگي اسلامي‌تحقق يافته است. جامعه ما هنوز به اين هدف‌ها نرسيده‌و در نيمه راه اين هدف‌ها قرار دارد. در بُعد سلامت، «شناسايي و ترويج فرهنگ سبك زندگي سلامت‌محور»، در عرصه‌هاي سلامت جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي اسلامي كه منعطف به حوزه بهداشت و پيشگيري است، در اولويت اقدامات اجرايي بيانيه محسوب مي شود، و اهتمام شايسته نسبت به آن از ضرورت‌هاي مبرم حوزه سلامت است. اين مهم با راهبرد همكاري‌هاي درون‌بخشي و بين‌بخشي ميسر خواهد بود.
توصيه مي شود شاخص‌هاي كلان مناسب براي رصد عملكرد نظام سلامت در راستاي بيانيه گام دوم انقلاب اسلامي در حوزه‌هاي زير و ساير زمينه‌هاي مرتبط تدوين شود: "سبك زندگي سلامت‌محور - سلامت در تمدن نوين اسلامي - مديريت جهادي در سلامت - عدالت در سلامت -اقتصاد مقاومتي سلامت - تعاملات بين‌المللي نظام سلامت - اخلاق و معنويت - مرجعيت علمي در سلامت ...".
