توسعه ، تقويت و تكميل شبكه بهداشتي درماني كشور،پاييز1399
با گذشت بيش از 10 ماه از همه گيري کوويد 19 در کشور، به رغم اقدامات صورت گرفته توسط مسئولين محترم، متاسفانه شاهد شيوع گسترده و فزاينده اين بيماري و افزايش مرگ و مير مردم عزيز و صاحبان حرف بهداشتي درماني در كشورمان بوده و هستيم. اين در حالي است که طبق تحقيقات، گزارشات و آمارهاي بين المللي کشورهايي همچون چين، تايوان، ژاپن، نيوزلند، سنگاپور، استراليا، ويتنام ، کره جنوبي و آلمان و ....در طول اين مدت در مقابله با کورونا توانسته‌اند به درجات موفق‌تر عمل کنند. موفقيت نسبي اين کشورها برخاسته از "اقدامات دولت ها" و "رعايت ملت ها"، نظير "اعمال محدوديت هاي فراگير و رعايت قاطعانه مقررات"، "انسداد مرزهاي کشور و حتي ترددهاي داخلي بين مناطق مختلف" ، "رعايت بهداشت و شيوه نامه‌هاي بهداشتي" و "رصد هوشمندانه تماس افراد با يکديگر" بوده است. متاسفانه آنچه که ما در کشور شاهد هستيم، عدم موفقيت کامل در اجراي برنامه‌هاي فوق است.
در ابتداي شيوع کوويد 19 ، مجمع عمومي فرهنگستان علوم پزشکي با توجه به تجارب مثبت و مفيد چند دهه اخير در کشور، با توجه به نقش شبكه بهداشتي درماني كشور در تأمين، حفظ و ارتقاي سلامت مردم شريف ايران اسلامي و به منظور نيل به اهداف سياست‌هاي كلي سلامت و فرمايشات مقام معظم رهبري، بيانيه اي در ارتباط با راهبردهاي توسعه كمي و كيفي شبكه بهداشتي درماني كشور صادر نمود. عليرغم اينكه بيانيه مذكور به مسئولين محترم كشور منعكس شد ولي متاسفانه عملياتي نگرديد. اکنون نيز پس از گذشت 10 ماه از همه‌گيري کوويد 19 و 6 ماه از صدور بيانيه، مجددا تاکيد مي‌شود، در کنار زحمات ايثار گرانه و شـبانه روزي کادر درماني، موفقيت در مديريت همه‌گيري ناشـي از ويروس کرونا، بطور عمده از طريق ارائه مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه در قالب مشارکت گسترده شـبکه‌هاي بهـداشتي درماني در نقاط مختلف شـهري و روسـتايي بوده است و توسعه و تكميل شبكه به ويژه در مناطق شهري به خصوص شهرهاي بزرگ مانند تهران و حاشيه شهرها از ضروريات است.
در شروع انقلاب، خاصه دهه 1360 و همزمان با جنگ تحميلي، اجراي برنامه‌هاي مهمي نظير "توسعه ايمن سازي" ، "اجراي برنامه مبارزه با بيماري هاي اسهالي" و گسترش شبكه بهداشتي درماني" موجب بهبود بسيار سريع شاخص‌هاي بهداشتي شد كه مورد تأييد و تحسـين محافل بين المللي نظير سازمان جهاني بهـداشت ويونيسف قرار گرفت. اسـتمرار بهبود شـاخص‌هـاي سلامت، حتي بعـد از آن دوران طلايي، هرچنـد با سـرعت کمتر، باز هم مـديون وجود شـبکه بهـداشتي درماني کشور وتلاش بهـورزان و کارشـناسان زحمتکش و ساير دست‌اندركاران اين شبكه بوده است. حتي در بحران هاي غير قابل پيش بيني جنگ تحميلي، مانند حملات شيميايي دشمن به شهرها و روستاها، عملا ثابت شد که وجود شبکه هاي بهداشتي درماني، مؤثرترين سيسـتم منسـجم براي مديريت مصدومين شـيميايي بوده است. بعلاوه در پرتو تلاش هاي نظام سلامت و سامانه طب رزمي، با نقش آفريني بسـيار ارزشـمند شـبکه بهداشتي درماني در طول جنگ تحميلي، کشور با هيچ گونه همه‌گيري بيماري‌هاي واگير، روبرو نشد، به طوري که مدير کل وقت يونيسف اعلام نمود که جمهوري اسلامي ايران، تنها کشوري است که در طول جنگ، نه تنها با هيچگونه همه‌گيري مواجه نشده ، بلکه بر عکس توانسته است شاخص‌هاي بهداشتي خود را نيز بهبود بخشد.
فرهنگسـتان علوم پزشـکي جمهوري اسلامي ايران، همراستا با کارشـناسان و نهادهاي دلسوز نظام سلامت، معتقـد است که گسترش، تعميق و تکميل شـبکه بهـداشتي درماني در کل کشور، زير بناي اجراي مفيد ترين سياست ها و راهبردهاي نظام سلامت خواهد بود (نظير "جامع و جامعه نگري" ، "پاسخگويي به نيازهاي جامعه" ، "سطح بندي خدمات"، "استفاده کامل از پزشک خانواده و اجراي سيستم ارجاع"، "بهره‌برداري صحيح، مقتدرانه و همه جانبه از قانون منحصر به فرد ادغام آموزش و پژوهش پزشـکي در مراقبت ها و خدمات سلامت و پاسـخگوکردن آموزش وپژوهش پزشـکي به نيازهاي جامعه" ونيز "تحقق عدالت در سلامت"، "کاهش هزينه ها و تحقق اقتصاد مقاومتي در سلامت"....). در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، خاصه در معاونت هاي درمان ، آموزش و تحقيقات و فناوري، پيوست شبكه بصورت هماهنگ با معاونت بهداشتي، تهيه و تصويب شود و بر آن اساس، هيچ تصميمي در آموزش ، پژوهش و درمان مغاير با اهداف شبكه بهداشتي درماني اتخاذ نگردد.
نقش شـبکه هاي بهـداشتي درماني کشور در مـديريت همه گيري ويروس كرونا در هفته‌ها و ماه‌هاي اول، چشـمگير بوده ومورد تقـدير سازمان جهاني بهداشت هم قرار گرفته است. لازم به ذكر است كه آن دسته از كشورهاي صنعتي و ثروتمند كه از تعداد تخت‌هاي بيمارستاني خيلي بيشتر و تجهيزات پزشكي بسيار فراوان‌تر برخوردارند، ولي از شبكه بهداشتي درماني محروم بوده و سرمايه‌گذاري لازم بر اقدامات منسجم در جهت پيشگيري نكرده‌اند، از بيشترين آمار ابتلاء و تلفات اپيدمي ويروس كورونا رنج مي‌برند.
در اين بيانيه بطور خاص تاكيد مي‌شود كه، به توصيه و دستور مقام معظم رهبري يعني استفاده هر چه بيشتر از نظام شبكه بهداشتي درماني و گسترش عاجل آن، مورد توجه ويژه همه مسئولين نظام سلامت كشور قرار گيرد. شايسته است به جاي تكرار اشتباهات كشورهاي صنعتي (امريكا و اروپاي غربي)، كه تمركز بر درمان بيماران بستري است، اصل را بر تمركز بر فعاليت‌هاي پيشگيرانه و مراقبت‌ها و خدمات سرپايي گذاشته، مراكز بهداشتي درماني شهري را هر چه بيشتر و فراگير تر گسترش داده و بر ارتباط شبكه‌اي آنها، سرمايه‌گذاري كرد، تا از سرگرداني مردم و هجوم به بيمارستانها ، انتشار بيشتر ويروس و بالا رفتن هزينه ها و موارد مرگ و مير جلوگيري شود. با توجه به مطالب پيش‌گفت و عملكرد 10 ماه گذشته، لازم است اقدامات زير در اسرع وقت انجام پذيرد:
1. تقويت، توسعه و تعميق هر چه سريع‌تر نظام شبکه بهداشتي درماني"بر اساس اصل محله محوري و استفاده همه جانبه از ظرفيت بي بديل و داوطلبانه بسيج مردمي" مشتمل بر: همراهي فعاليت‌هاي مؤثر بر مؤلفه هاي اجتماعي اثرگذار بر سلامت (SDH)، تامين نيروي انساني، تجهيزات و منابع مالي مورد نياز، تحول در نظام آموزشي متناسب با نيازهاي مناطق مختلف كشور و ساير اولويت‌ها.
2. تدوين پروتكل‌هاي استاندارد و دستورالعمل‌هاي مورد نياز براي مراقبت ها و خدمات پيوسته و مداوم به بيماران مبتلا به كوويد-19، در شبكه و روزآمد نمودن آنها، خاصه "پروتكل هاي تشخيصي، درمان هاي سرپائي، مراقبت در منزل، ارجاع به بيمارستان و ..... و نظارت بر حسن اجراي آنها.
3. ارتقاي مراقبت‌ها و خدمات در مورد پيشگيري سطوح 3 و 4، شامل مديريت بحران كرونا در بيمارستان ها، رفع كاستي‌هاي مراقبت‌هاي پزشكي، پرستاري، تشخيصي (راديولوژي و آزمايشگاهي)، نوتواني، مراقبت‌هاي بعد از ترخيص و ...
4. تكميل، روزآمدي، تسهيل و استفاده از زير ساخت الکترونيک براي بيماريابي؛ پايش بيماران و ارايه خدمات، تقويت زيرساخت‌هاي مراقبت غير حضوري و پيگيري هوشمند بيماران و اطرافيان، با اتكاء به وجود بيش از هشتاد ميليون تلفن هوشمند در ايران و امكانات فضاي مجازي و راهيابي براي پوشش بيمه‌اي قانونمند مراقبت‌هاي غير حضوري.
5. توسعه کمي و کيفي مراکز ارائه خدمات سرپايي، بويژه مراکز منتخب 24-16 ساعته، بر اساس نياز محله‌ها، با تأكيد بر موارد زير:
· استفاده از داوطلبين آموزش ديده بسيجي محله، تحت نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي
· استفاده از فضاهاي بهداشتي درماني موجود و ساير فضاهاي مناسب محله ها، مجهز نمودن آنها براي ارائه خدمات جامع و ضروري مانند "انجام گسترده آزمايشات معتبر تشخيص ابتلاء به ويروس كورونا بطور رايگان
· ارائه خدمات آموزش و پيگيري فعال اطرافيان در مواردي كه تست كرونا در آنها مثبت گزارش مي‌شود.
· تامين اقلام دارويي تائيد شده براي خدمات سرپايي، به نحوي که هزينه‌ها براي مردم قابل تحمل باشد.
· تلاش براي جلوگيري از مراجعات بي مورد و بيش از حد به مراکز درمان بستري و تاكيد هر چه بيشتر بر مراقبت در منزل (Home Care) همراه با نظارت لازم.
· ارتباط تدوين و مشخص و تسهيل شده اين مراكز با مراكز بستري (نظام ارجاع)
· تعميم مراقبت‌ها و خدمات به اتباع خارجي، به منظور تكميل پوشش همگاني
6. يک پارچگي و پيوستگي نظام مراقبت و بيمار يابي فعال در شبكه، بويژه در موارد تماس هاي نزديک مبتلايان با افراد پرخطر ( سالمندان و افراد داراي بيماري هاي زمينه اي)
7. مراقبت از بيماران ، پس از ترخيص از بيمارستان
8. پرداخت سريع مطالبات معوقه کارکنان شبکه هاي بهداشتي درماني.
9. اقدام فوري به منظور پوشش بيمه پايه سلامت براي افرادي که فاقد هر گونه پوشش بيمه مي باشند و رايگان نمودن بيمه براي افراد و خانواده‌هاي زير خط فقر.
10. استفاده و سازماندهي نيروهاي داوطلب آموزش ديده محله (سفيران و داوطلبان سلامت، بسيج، هلال احمر،روحانيت، تشکل‌هاي مردم نهاد و غيره) پس از ارائه آموزش‌هاي ضروري، به منظور:
· تقويت نظام مراقبت فعال،
· افزايش سواد سلامت و آگاه سازي مردم در زمينه پيشگيري از کوويد-19، و ساير موارد ضروري مورد نياز
· پيگيري افراد مبتلا يا داراي تست مثبت و ايجاد هماهنگي براي شناسايي و تجهيز محل‌هاي مناسب جهت اقامتگاه‌هاي موقت غير خانگي براي مبتلايان شناسايي شده.
11. توزيع وسيع تست‌هاي تشخيصي و تامين منابع مالي آن
12. تشخيص زودرس موارد مشکوک و در اختيار بودن تست براي اطرافيان، بصورت رايگان و برقراري نظام مراقبت و پيگيري مواردي که با بيماران در تماس بوده‌اند.
13. جمع آوري کمک‌هاي مردمي و خيرين و توزيع بسته‌هاي حمايتي معيشتي بر اساس نيازها و اولويت‌هاي محله.
14. اهتمام و تعهد در اتخاذ و اجراي تصميمات مرتبط با محدود سازي، خصوصاً در مناطق داراي بروز و شيوع بالا
15. ايزوله كردن خانگي با نظارت تيم‌هاي بهداشتي محله و نيز پيش بيني اقامتگاه‌هاي موقت غير خانگي براي بيماران شناسايي شده، و ارائه مراقبت ها و خدمات ضروري به آنان
16. تشديد فعاليت‌هاي خدمات بهداشت محيط به منظور نظارت و کنترل مراکز تهيه و توزيع مواد غذايي، فاصله گذاري فيزيکي و ضد عفوني كردن اماکن بر اساس دستورالعمل هاي ابلاغي.
17. اعمال مديريت قاطع، واحد و هماهنگ در کليه سطوح براي اجراي برنامه بسيج محله و خانوار، با توليت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و مشارکت حداکثري نهادها و سازمان‌هاي مؤثر مانند ستاد کل نيروهاي مسلح، بسيج جامعه پزشکي، وزارت کشور، وزارت صمت، رفاه و ارتباطات، روحانيت و ....
18. تقويت و بهبود نظام ثبت اطلاعات و اعتبار بخشي داده ها و رصد هوشمندانه موارد مثبت.
19. بازآموزي منظم مدرسان آموزشگاه‌هاي بهورزي و آموزش حين خدمت کارکنان رده‌هاي مختلف شبكه، اعم از بهورز، کارشناسان بهداشت و ساير نيروها
20. استفاده مبتني بر شواهد علمي از ظرفيت هاي پيشگيرانه طب سنتي
شايسته است در شرايط كنوني كه همچنان در وضعيت بحراني بيماري كويد 19 هستيم از درس آموخته‌هاي ده ماه گذشته به نحو احسن استفاده نماييم. طبق اين تجارب، در مواقعي كه به ظرفيت شبكه بهداشتي درماني توجه و از آن استفاده مناسب شده است، بيماري بخوبي كنترل و هر زمان از آن غفلت شده، بيماري افزايش يافته است. اهتمام عاجل و اقدامات قانوني و حمايتي براي توسعه، تقويت و تكميل هر چه سريع‌تر اين زيرساخت زيربنايي نظام سلامت كشور براي مقابله با اين همه‌گيري و بحران‌هاي مشابه و منازعات بيولوژيک احتمالي آينده، ضروري و بلكه حياتي است. مجددا تاکيد مي‌شود اين فرصت طلايي را كه کاملاً در جهت کنترل وضعيت بحراني فعلي و در عين حال کاهش نياز به هزينه‌هاي کمر شکن درمان بستري و در راستاي تحقق اقتصاد مقاومتي، برخورد با تحريم هاي ظالمانه وتحقق عدالت در سلامت جامعه است، بايد مغتنم شمرده و همگي در تحقق هر چه سريع‌تر اقدامات ذكر شده مجدانه بکوشيم.
