نظام سلامت باید در خط مقدم کاهش خطر بلایا باشد / حوادث اجتناب‌ناپذیرند، اما قابل مدیریت‌اند
دکتر حمیدرضا خانکه، فوق‌دکتری سلامت در حوادث و بلایا و عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی، همزمان با روز جهانی کاهش خطر بلایای طبیعی تأکید کرد: این روز فرصتی است برای کشورها تا اقدامات خود را در راستای کاهش خطر بلایا، بر اساس سند بین‌المللی «سندای ۲۰۱۵» گزارش دهند. وی گفت نظام سلامت باید به‌عنوان نخستین پناهگاه مردم در بحران‌ها، آمادگی خود را در تمامی مراحل چرخه بلایا از پیشگیری تا بازیابی نشان دهد.
دکتر حمیدرضا خانکه در گفت‌وگو با خبرنگار روابط عمومی و امور بین الملل فرهنگستان علوم پزشکی با اشاره به فلسفه روز جهانی کاهش خطر بلایای طبیعی که از سوی دفتر کاهش خطر بلایا در سازمان ملل متحد (UNDRR) معرفی شده است، اظهار داشت:
«هدف این روز آن است که کشورها فعالیت‌های خود را در جهت کاهش خطر بلایا معرفی کنند، نشست‌های علمی برگزار نمایند و در راستای اسناد بین‌المللی، به‌ویژه سند سندای که در سال ۲۰۱۵ تدوین شده و تا سال ۲۰۳۰ نقشه راه جهانی محسوب می‌شود، گزارش عملکرد خود را ارائه دهند.»
وی افزود: «در این روز، دانشگاه‌ها، مراکز علمی و نهادهای اجرایی باید ضمن حمایت‌طلبی و ارائه گزارش عملکرد، مردم را نیز در فرآیند آموزش و مشارکت فعالانه در مدیریت خطر دخیل کنند.»
عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی با اشاره به محورهای اصلی سند سندای گفت:
«چهار اولویت این سند عبارت‌اند از: شناخت خطر، حکمرانی خطر، افزایش تاب‌آوری و توسعه ظرفیت پاسخ و سیستم‌های هشدار اولیه. کشورها باید در این زمینه‌ها گزارش دهند که چه اقداماتی انجام داده‌اند.»
وی در ادامه خاطرنشان کرد: «در حوزه سلامت، از آنجا که در حوادث، سلامت نخستین مطالبه مردم است، موضوع سلامت در سند سندای جایگاهی ویژه دارد و بیش از ۳۲ بار به آن اشاره شده است. در این سند کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حیاتی، به‌ویژه زیرساخت‌های نظام سلامت، مورد تأکید قرار گرفته است.»
به گفته دکتر خانکه، نظام سلامت باید نشان دهد که در زمینه پیشگیری، کاهش خطر، آمادگی، پاسخ و بازیابی چه اقداماتی انجام داده است، زیرا «نظام سلامت نخستین و مهم‌ترین پناهگاه مردم در زمان حوادث است و باید بتواند در چرخه حیات بلایا عملکردی مؤثر داشته باشد.»
وی با بیان اینکه نظام سلامت کشور در سال‌های اخیر اسناد متعددی در زمینه مدیریت خطر تدوین کرده است، گفت:
«جدیدترین سند در این حوزه، "سند جامع مدیریت خطر حوادث و سوانح در نظام سلامت" است که با حمایت شورای عالی سلامت و امنیت غذایی و توسط مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تدوین شده و به‌زودی به تصویب و ابلاغ خواهد رسید.»
او افزود: «بر اساس این سند، نظام سلامت باید در عرصه‌های مختلف از پیشگیری و کاهش خطر تا آمادگی، پاسخ و بازیابی، ظرفیت‌های خود را افزایش دهد، نیروهای انسانی را آموزش دهد، برنامه‌های ملی و محلی را تدوین کند و این اقدامات را در هماهنگی با اسناد ملی مدیریت بحران پیش ببرد.»
دکتر خانکه در ادامه با اشاره به مخاطرات سلامت‌محور کشور گفت:
«در حال حاضر ۵۳ مخاطره در کشور به‌عنوان اولویت‌دار شناخته شده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها اپیدمی‌هاست. بیماری‌های عفونی و اپیدمی‌ها می‌توانند همانند کرونا کشور را تحت‌تأثیر قرار دهند و نظام سلامت باید با داشتن سیستم مراقبت قوی و حساس، این تهدیدها را به‌موقع شناسایی و کنترل کند.»
وی با اشاره به پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه حوادث زیستی و اپیدمی‌ها گفت:
«در مطالعاتی مانند پایش تهدیدات، پیش‌بینی مدیریت، افزایش ظرفیت پاسخ، طراحی نقشه راه و ابزارهای ارزیابی خطر، تلاش شده است تا نظام سلامت برای بیماری‌های بازپدید و نوپدید آمادگی لازم را داشته باشد. ایجاد سیستم هشدار اولیه در مبادی ورودی کشور و مناطق محروم از الزامات این آمادگی است.»
او ادامه داد: «یکی از مشکلات نظام سلامت در حال حاضر کمبود آگاهی کارکنان نسبت به بیماری‌های نوپدید، ضعف در حساسیت سیستم مراقبت برای شناسایی زودهنگام بیماری‌ها و کمبود ظرفیت کافی برای تبدیل سریع وضعیت عادی به شرایط بحران است.»
دکتر خانکه تأکید کرد: «نظام سلامت باید بتواند در زمان بحران بیشترین خدمت را به بیشترین افراد ارائه دهد. این امر مستلزم آمادگی در سیستم تریاژ، خدمات پیش‌بیمارستانی و بیمارستانی و توانایی جامعه در تشخیص، ارجاع، درمان و قرنطینه به‌موقع بیماران است.»
وی با اشاره به ارتباط میان بلایای طبیعی و افزایش خطر بیماری‌ها افزود:
«وقوع زلزله، طوفان و خشکسالی می‌تواند به افت سطح بهداشت عمومی، کاهش ایمنی افراد و افزایش تماس‌های انسانی منجر شود و زمینه بروز اپیدمی‌ها را فراهم کند. در چنین شرایطی آموزش مردم، رعایت استانداردهای بهداشتی، تأمین آب سالم، دفع مناسب فاضلاب و استقرار اقامتگاه‌های بهداشتی ضروری است.»
او تصریح کرد: «نظام سلامت باید سناریوهای احتمالی بلایا را استخراج و بر اساس آن برنامه‌ریزی کند، آموزش‌های لازم را برای کارکنان و مردم تدارک ببیند و تمرین‌های عملیاتی برگزار کند.»
دکتر خانکه در پایان تأکید کرد:
«حوادث طبیعی و انسان‌ساز از گذشته با زندگی بشر عجین بوده‌اند. ایران با ۵۳ مخاطره شناخته‌شده در معرض انواع بلایا قرار دارد. نگاه جامعه باید از تقدیرگرایی به مدیریت علمی تغییر کند. مردم باید بدانند که وقوع حوادث غیرقابل اجتناب است، اما مدیریت آن‌ها کاملاً امکان‌پذیر است؛ با آموزش، آگاهی و همکاری جمعی می‌توان از آسیب‌ها کاست و جامعه‌ای تاب‌آور ساخت.»
