بررسی تطبیقی الگوی محرک فعل ارادی انسان از دیدگاه ابن‌سینا و روانشناسان نظریه سائق
مجید ملاآقابابا*، حامد آرضایی
چکیده:
امروزه نظریۀ سائق (Drive Theory) بمثابه گرایشی در روان‌شناسی به تحلیل مراحل فعل ارادی می‌پردازد. ابن‌سینا نیز دربارۀ مراحل فعل ارادی انسان نظریه‌پردازی کرده است. پرسش این است که با توجه به مباحث قوای شوقیه در فلسفۀ ابن‌سینا و نظریۀ سائق چه ارتباطی میان این دو نوع نگرش دربارۀ محرک فعل ارادی انسان وجود دارد. به نظر می‌رسد، با چهارچوب‌های ارائه‌شده در نظریۀ سائق و کاربرد مفاهیمی همچون حالت سائق، رفتار هدف‌گرا، رسیدن به هدف مناسب، کاهش حالت سائق و آسودگی به هنگام رسیدن به هدف، می‌توان نظریه‌ای را در باب محرک فعل ارادی انسان از آثار ابن‌سینا استخراج کرد که در آن قوای شوقیه و اراده، معادل با سائق و رفتار هدف‌گرا هستند.
در این راستا، در این نگاشته با مراجعه به آثار ابن‌سینا مؤلفه‌های دیدگاه او را در باب قوای شوقیه استخراج کرده و به تحلیلی متون مربوط پرداخته ایم. پس از آن با توجه به دیدگاه‌های جدید دربارۀ انگیزش به‌ویژه نظریۀ سائق، مفاهیم موردنظر برای بازسازی دیدگاه ابن‌سینا استخراج شد. در این مسیر توجه دوسویۀ تحلیلی و مقایسه‌ای به دیدگاه ابن‌سینا دربارۀ قوای شوقیه و ابعاد مختلف نظریۀ سائق دربارۀ محرک فعل ارادی انسان صورت پذیرفته است.
بررسی متون نگارندگان را به این دیدگاه سوق داد که در آثار ابن‌سینا فرایند محرک فعل ارادی انسان مطرح است. این فرایند شامل مؤلفه‌هایی ازجمله تصور فعل، ایجاد شوق، اراده، انجام فعل و درنهایت آرامشِ بعد از انجام فعل است. با بررسی تطبیقی این مکانیسم و نظریۀ روانشناسان سائق به الگویی مشابه بین این دو نظریه می‌رسیم. به عبارت دیگر، با توجه به بررسی تطبیقی میان نظریۀ سائق و نظریۀ قوای شوقیۀ ابن‌سینا، می‌توان به ساختاری مشابه برای محرک فعل ارادی انسان در این دو نظریه رسید.
واژه‌های کلیدی: تاریخ پزشکی، طب ایرانی، روان‌شناسی
برای دریافت مقاله به تارنمای نشریه گزیده ای از تازه‌های پزشکی "طب سنتی اسلام و ایران" مراجعه فرمایید.
