خلاصه سیاستی توسعه خدمات توانبخشی با تمرکز بر افراد دارای ناتوانی و معلولیت جهت ارتقاء سلامت در راستای پوشش همگانی سلامت

کارگروه فنی فرهنگستان علوم پزشکی

فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران ضمن بررسی چالش‌های خدمات توانبخشی افراد دارای معلولیت و ناتوانی، راهکارهای توسعه و گسترش پوشش و افزایش پاسخگویی نظام سلامت در خصوص  این خدمات  را پیشنهاد می نماید.
 مقدمه:
از دستاورد های مهم نظام سلامت در پرتو انقلاب اسلامی، افزایش امید به زندگی و کاهش مرگ و میر کودکان و نوزادان است. توسعه مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی توسعه یافته، افزایش رشد جمعیت سالمند و تغییر الگوی بیماری­ها از واگیر به غیرواگیر را در پی داشته است؛ ضمن اینکه آمار بالای سوانح و تصادف جاده­ای، وجود حوادث و بلایای طبیعی، افزایش تولد کودکان نارس، افزایش اختلالات تکاملی و افزایش افراد دارای بیماری­های مزمن، و نیز وجود جانبازان به جا مانده از جنگ تحمیلی، نیاز مبرم به خدمات توانبخشی را بیش از پیش مطرح می­کند. 
 پاسخگویی به نیاز های افراد دارای ناتوانی و معلولیت خصوصا نیازهای مرتبط با خدمات سلامتی آنها از مهمترین تعهدات حکومت‌هاست . با توجه به مفاد سیاست¬های ابلاغی  در حوزه سلامت و تامین اجتماعی ، سند تحول دولت و برنامه عملیاتی ناتوانی از سوی سازمان جهانی بهداشت و تصویب قانون حمایت از حقوق معلولان در سال 1396 در مجلس شورای اسلامی  انجام این تعهد بیش از پیش در دستورکار مجامع داخلی قرار گرفته است . در قوانین بالادستی داخلی و تجربیات بین المللی، نگاه ویژه‌ای به ادغام و یکپارچه سازی خدمات توانبخشی در نظام مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی صورت گرفته و توجه خاص به ابعاد پرشکی ، اجتماعی ، آموزشی و حرفه ای و ارائه خدمات مستمر و ادامه دار مورد تاکید قرار گرفته است.   
پیشنهادات اجرایی:
·    همان‌گونه که تجربیات برخی از کشورهای موفق در حوزه توانبخشی نشان داده است، ارائه خدمات به افراد دارای ناتوانی و معلولیت نیازمند ارائه یکپارچه خدمات توانبخشی در ابعاد توانبخشی پزشکی ، اجتماعی ، آموزشی و حرفه ای می باشد. مطابق قوانین موجود درکشور، دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلفی از جمله وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان بهزیستی و هلال احمر در حوزه توانبخشی فعالیت دارند. لذا وجود یک  شورای هماهنگی ذیل شورای عالی سلامت و امنیت غذایی  جهت رصد و  برنامه ریزی کلان در راستای توسعه خدمات توانبخشی و پوشش همگانی آن ضروری به نظر می‌رسد .
·    با توجه به ضرورت وجود اطلاعات دقیق، به روز و قابل اعتماد و  همچنین نقص درسامانه ها و نظام های ثبت جامع و اقدامات پراکنده و ناهماهنگ که هم اکنون توسط بخش‌های مختلف ارائه می گردد، توصیه میشود در این خصوص یک نظام ثبت اطلاعات ملی یکپارچه برای افراد نیازمند به خدمات توانبخشی مبتنی بر نظام ارجاع از سطح یک خدمات تا سطوح بالاتر ایجاد و توسعه یابد .
·    از آنجا که ادغام خدمات توانبخشی در سطح اولیه مهمترین اقدام توصیه شده جهت تشخیص و مداخله به‌هنگام برای کاهش بار ناتوانی و معلولیت می ‌باشد، لذا توصیه می‌گردد اقدامات لازم جهت طراحی و توسعه بسته های خدماتی توانبخشی در سطح یک خدمات سلامت صورت پذیرد .
·    توصیه می‌شود بخش‌های بستری و سرپایی در سطح ثانویه نظام سلامت با تاکید بر مناطق کم برخوردار توسعه یاید.
·    علیرغم اینکه در سال‌های اخیر اقدامات مثبتی از سوی وزارت بهداشت، سازمان‌های بیمه‌گر و سازمان بهزیستی در راستای افزایش پوشش خدمات توانبخشی صورت گرفته است، اما با توجه به طولانی و هزینه‌بر بودن این خدمات، توسعه پوشش بیمه ها با هدف کاهش پرداخت از جیب افراد دارای ناتوانی و معلولیت با تاکید بر بسته های خدمت در بیماری ها و معلولیت‌های دارای اولویت پیشنهاد می‌شود.
·    از آنجا که فناوری های کمکی جزء لاینفک خدمات توانبخشی و توانمند سازی است، در راستای توسعه فناوری های  کمکی توانبخشی  اقدامات ذیل صورت پذیرد:
o    لیست فناوری های استاندارد و دارای اولویت جهت توسعه ، ساخت و پوشش بیمه های توانبخشی احصا گردد .
o    وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و شرکت‌های دانش‌بنیان کانال‌های مختلف سرمایه گذاری داخلی و بین المللی را برای بهبود و گسترش ظرفیت تولید داخلی فناوری های کمکی با کیفیت و بادوام در کشور طی برنامه های مدون فعال نمایند .
·    آموزش‌های مهارتی توانبخشی ویژه ارائه دهندگان خدمات سلامت در تمامی سطوح نظام سلامت از سطح یک و بالاتر  در  حوزه های مختلف سلامت توسعه یابد.
·     نظر به افزایش جمعیت سالمندان و در راستای بالابردن امید به زندگی سالم، پیشنهاد می شود برنامه تخصصی خدمات توانبخشی سالمندان با رویکرد پیشگیرانه تدوین و اجرا گردد .
·    از آنجا که بخش مهمی از خدمات توانبخشی اجتماعی و حمایت‌های اجتماعی از جمله اعطای کمک هزینه های توانبخشی، کمک هزینه تامین وسایل کمکی توانبخشی ،حق پرستاری ، مستمری ها و ... از طریق سازمان بهزیستی و با توزیع نسبتا عادلانه  در کشور  ارائه می گردد و نظر به اینکه تورم سال‌های گذشته و حال تاثیر قابل توجهی بر هزینه های تمام شده این خدمات داشته است لذا توصیه می گردد در سر جمع اعتبارات این سازمان متناسب با این ماموریت‌ها بازنگری و افزایش مناسبی در نظر گرفته شود .

***

گفتنی است موضوع این مقاله طی نامه ای از طرف رئیس فرهنگستان علوم پزشکی به استحضار ریاست محترم جمهور ( دکتر سید ابراهیم رئیسی ) رسیده است