مشارکت دادن مردم در حفاظت از محیط زیست راه‌حل اصلی است

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل فرهنگستان علوم پزشکی جلسه شورای آینده‌نگاری و نظریه پردازی سلامت با موضوع آثار تغییرات اقلیمی (آب، هوا و خاک) بر ابعاد مختلف سلامت انسان پنجشنبه 28 دی ماه با حضور جمعی از صاحب‌نظران و اعضای فرهنگستان علوم پزشکی در سالن مجمع عمومی این نهاد برگزار شد.

در ابتدای این جلسه 3 ساعته دکتر امامی رضوی دبیر فرهنگستان علوم پزشکی ضمن خوشامدگویی به شرکت‌کنندگان خلاصه‌های سیاستی را از جمله خروجی‌های نشست‌های آینده‌نگاری خواند که امید است در سیاستگذاری و امور اجرایی کشور مدنظر قرار گیرد.

نخستین سخنران این نشست دکتر کاظم ندافی رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران بود که در سخنرانی خود با عنوان تاثیر تغییراتی اقلیم بر سلامت انسان با اشاره به افزایش 33 درصدی موارد مرگ منتسب به عواملی محیطی در ایران از 1368 تا 1397 اظهار داشت: آخرین آمار مرگ و میر سالانه ناشی از عوامل محیطی در ایران 75 هزار مورد است که همراه با افزایشی 14 درصدی در شاخص بار بیماری‌ها بر جامعه (DALY) است.

وی تغییر اقلیم را تغییر در الگوهای بلندمدت پارامترهای هواشناسی جهان تعریف کرد و علت آن را رشد جمعیت، توسعه شهرنشینی، استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی دانست که افزایش میانگین دمای کره زمین را به میزان 1.2 درجه سانتیگراد از دوران پیشاصنعتی تا امروز پدید آورده است. دکتر ندافی افزایش شدت سیلاب‌ها، طولانی شدن خشکسالی‌ها، افزایش توفان‌های گرد و غبار و تهدید امنیت غذایی را از جمله عوارض تغییرات اقلیم دانست که سلامت انسان را تهدید می‌کند و گفت: بخش مهمی از معضلات در منابع آب، آلودگی هوا، بیماری‌های منتقل شونده توسط ناقلین (حشرات)، مشکلات امنیت غذایی را می‌توان ناشی از تغییر اقلیم دانست مستقیم یا با واسطه سلامت را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

این استاد دانشگاه در باره تاثیر تغییر اقلیم بر منابع آب؛ کاهش بارندگی و خشکسالی از یک سو و بارش ناگهانی و سیلاب را از سوی دیگر عوامل آسیب زا برای کیفیت و کمیت آب دانست و افزود: در ایران از 248 میلیمتر بارندگی سالانه در 1346 به 224 میلیمتر در 1400 رسیده‌ایم و منابع آب تجدیدپذیر نیز از 130 میلیارد متر مکعب در طول 27 سال به کمتر از 100 میلیارد متر مکعب در سراسر کشور رسیده است.

رئیس پژوهشکده محیط زیست با اشاره به بحران آبی کنونی در کشور بر اساس شاخص‌های علمی گفت: نه تنها در زمینه منابع آب در حال ورود به مرحله بحران هستیم بلکه از نظر شاخص آلاینده‌های کوچکتر از 2.5 میکرون در کل کشور شرایطی نامطلوب داریم که در جنوب غرب و شرق کشور با طوفان‌های گرد و غبار شرایط خطرناک‌تری را پدید آورده است. ذرات مزبور که خطرناک‌ترین آلاینده‌های هوا هستند در همه شهرهای کشور در سالهای اخیر از 14 تا 54 درصد افزایش داشته‌اند. به عنوان نمونه در تهران از سال 1390 تا کنون میزان این آلاینده‌ها هرگز به استاندارد قابل قبول ملی هم نرسیده است، در حالی که همین شاخص استاندارد نیز از میزان قابل قبول سازمان بهداشت جهانی بیشتر در نظر گرفته شده است.

دکتر ندافی افزایش میزان سیلاب‌ها در کشور از دهه 1330 تا 1390 با وجود کاهش بارش را نیز از آثار تغییر اقلیم دانست و پسماندهای شهری مشکل آفرین را نیز پدیده‌ای دیگر دانست که محیط زیست ایران را تهدید می‌کند. حوضچه شیرابه 10 میلیون متر مکعبی ناشی از پسماند تر خانگی در تهران با بار عظیمی از آلودگی فلزات سنگین و آمونیاک؛ در کنار آراد کوه مدفن زباله‌های پایتخت مصادیقی از این پدیده‌اند که کنترل آن هرروز دشوارتر می‌شود. ابر مشاهده شده بر فراز آرادکوه که چندی پیش خبری شد، نشانه‌ای از حجم بالای گاز متان تولیدشده در این گورستان زباله تهران بود. گازی که 25 برابر بیش از دی اکسید کربن بر گرمایش جهانی تاثیر نامطلوب دارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در زمینه مدیریت پسماند و تفکیک زباله ساماندهی مشخصی نداشته‌ایم، افزود: گردآوری بخشی از زباله‌های شهرها با روش کنونی گرچه منبعی برای بازیافت برخی مواد همچون کاغذ است و درآمدی را برای کارگران فعال ایجاد می‌کند اما بهداشت عمومی را تهدید کرده و به افزایش جمعیت حیوانات ولگرد منجر می‌شود.

دکتر ندافی رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران در جمع بندی گزارش خود از تاثیر تغییرات اقلیمی بر سلامت انسان و اوضاع زیست محیطی کشور اظهار داشت: اکنون باید از مرحله صدور مصوبات عبور کنیم و ساختار شورای عالی سلامت و امنیت غذایی اکنون باید هرچه زودتر برنامه‌ای جامع تدوین کند و با استفاده از چارچوب‌های استاندارد علمی مرسوم در جهان جزییات برنامه‌های عملیاتی را برای نیروهای پیشران ارائه دهد و با پایش شاخص‌های معین در هریک از حوزه‌ها و معضلات اقدامات را رصد کند.

دکتر ناصر مهردادی استاد دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران دیگر سخنران این نشست بود که تغییر الگوی آب و هوای یک منطقه را در زمان طولانی نشانه تغییر اقلیم دانست و گفت: علایم تغییر اقلیم در ایران به‌وضوح قابل مشاهده‌اند. وی از انسداد شبکه‌های جمع آوری فاضلاب و پس زدگی گنداب از منهول‌های شهری را در کنار شسته شدن خاک از مهمترین عوارض سیلاب‌های روبه فزونی در سال‌های اخیر دانست و در باره آلودگی هوا نیز تاکید کرد: سهم مرگ و میر ناشی از ذرات زیر 2.5 میکرون در ایران 12.59 از کل مرگ‌هاست و هزینه‌های مرتبط با بیماری‌های ناشی از این ذرات در کشورمان در سال 1400 حدود 3.11 میلیارد دلار برآورد شده است.

وی با اشاره به اینکه با وجود گردآوری اطلاعاتی مناسب در سند آمایش سرزمینی شاهد اقدامی عملی در رفع مشکلات زیست محیطی نبوده‌ایم، افزود: در سیاست‌های کلان کشور هم اقدامی چشمگیر را به تناسب این اطلاعات نمی‌بینیم. به عنوان نمونه وضعیت ایران از نظر بهره مندی از انرژی خورشیدی با 1800 تا 2200 کیلووات ساعت بر متر مربع بی‌نظیر است، اما این مزیت 4 برابری ایران نسبت به جهان تا کنون جدی گرفته نشده است. وی با شاره به داشتن 280 روز آفتابی در سال که 6 برابر اروپاست بهترین منبع تامین انرژی برای استان‌های یزد، کرمان، فارس، اصفهان و بوشهر را انرژی خورشیدی دانست که تا کنون از آن غفلت شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به رتبه دوم ایران در سهم آلودگی ناشی از حمل و نقل، خودروهای شخصی را مهمترین عامل این شرایط دانست و اظهار داشت: امنیت علاوه بر ابعاد فردی و اجتماعی و سیاسی و ملی دارای بعد زیست محیطی است که تا کنون مغفول مانده است. وی با اشاره به سهم 25 درصدی تهران در مصرف آب کشور گفت: در حال حاضر 5 سد طالقان، امیرکبیر، لار، لتیان و ماملو همگی با روندی کاهشی در ذخیره سازی روبرو هستند و بخشی از آب پایتخت از چاه‌های آب قابل شرب تامین می‌شود که کیفیت مطلوبی ندارند. همچنین تصفیه‌خانه‌های تهران با توجه به کیفیت آب قدیم طراحی شده‌اند که در حال حاضر با توجه به آلاینده‎هایی مانند ذرات مایکروپلاستیک واردشده در آب نیازمند بازطراحی و اصلاح هستند.

دکتر مهردادی بحران آبی در تهران را با توجه به مصرف 38 مترمکعب در ثانیه در این شهر را گریز ناپذیر دانست و گفت: 16 سال آینده با بالاترین میزان تنش آبی جدی در پایتخت روبرو خواهیم بود. وی از شاخص سهم سرانه آب تجدیدشونده به عنوان معیاری جهانی برای پیش بینی آینده آب در مناطق مختلف نام برد و افزود: میزان مطلوب این شاخص در جهان 1700 مترمکعب در سال است که در تهران به عدد 350 متر مکعب رسیده است. لذا باید در پنجره زمانی کوتاهی که برای اقدام باقیمانده است نسبت به اجرای طرح جامع آب و فاضلاب تهران و مدیریت مصرف انرژی در تصفیه‌خانه‌ها کاری کرد. وی در پایان گفت: شواهد علمی بدون ابهام به ما می‌گویند از نظر آب وضع نامطلوبی در کشور و پایتخت داریم که نیازمند اقدام مشترک در سطح جهانی، ملی و منطقه‌ای برای مدیریت آن است.

در ادامه این جلسه دکتر عبداللهی از شورای عالی سلامت و امنیت غذایی با تاکید بر امنیت غذا و احتمال تاثیر خشکسالی بر آن گفت: تدوین سند ملی تغییر اقلیم و سلامت در دستور کار شورای عالی سلامت و امنیت غذایی است که حاوی نکاتی در باره بیماری‌های نوپدید و بازپدید و مبحث سلامت روان نیز خواهد بود. دکتر حائری و دکتر سجادی از اعضای پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی در ادامه نکاتی را در باره راهکارهای مدیریت مصرف آب و فرهنگسازی برای تفکیک زباله بیان کردند و دکتر بهفر قائم مقام شبکه سلامت سیما نیز اظهار داشت: سرمایه گذاری در حمل و نقل عمومی بیشترین اهمیت را در کاهش آلاینده‌های تهران دارد و حمایت قانونی از احیای طرح اسقاط خودروهای فرسوده نیز می‌تواند در این زمینه موثر واقع شود. وی با اشاره به اهمیت استفاده از روش‌های نوین آبیاری در کشاورزی به جای روش‌های سنتی برای مدیریت منابع آب کشور، اعلام آمادگی کرد تا در صدا و سیما برنامه‌ریزی برای اجرای سلسله پویش‌هایی مرتبط با مدیریت پسماند و فرهنگسازی در این زمینه انجام پذیرد.

دکتر جزایری از اعضای فرهنگستان علوم پزشکی با اشاره به تدوین سند مفصلی در سال 1401 در معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و انتشار سند دیگری برای حمایت طلبی در این زمینه در فرهنگستان این پرسش را مطرح کرد که این اسناد چقدر پیگیری شدند تا اجرا شوند؟

دکتر تقدیسی از دیگر اعضای فرهنگستان علوم پزشکی نیز چالش اصلی را بی‌توجهی به تغییرات اقلیم به عنوان عاملی موثر بر سلامت دانست و مطالبه گری در این زمینه را از نهادهایی همچون شهرداری‌ها ضروری دانست. وی مافیای زباله در تهران را مانع اصلی اجرای طرح‌های تفکیک زباله دانست و پروژه‌ای را مثال زد که در زمینه مدیریت پسماند در منطقه 6 تهران به‌واسطه مداخلات پنهانی ناتمام ماند و ازین رو روشنگری رسانه‌ای در این زمینه را فراتر از آموزش عمومی دانست و بر نقش مسئولان در این زمینه تاکید کرد.

دکتر مصدق راد استاد سیاستگذاری سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در سخنانی کوتاه با اشاره به سازگار نبودن ساختار فعلی نظام سلامت با تغییرات اقلیمی به انتخاب نامناسب مکان مناسب برای ساخت مراکز بهداشتی درمانی و اتلاف انرژی در این مراکز اشاره کرد و گفت: دو شکاف اصلی میان پژوهش و سیاستگذاری و سیاست‌ها و اقدامات اجرایی مشکل اصلی در برخورد با پدیده‌هایی همچون تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی بر سلامت هستند. وی افزود: جابجایی جمعیت (جنوب به شمال) و آثار اقتصادی ناشی از تغییرات اقلیم هم دو پیامد دیگرند که باید به آنها پرداخته شود و در کل می‌توان گفت، نهادهای مختلف همچون وزارت نیرو، وزات بهداشت، صدا و سیما و ... باید همچون دانه‌های تسبیح جدا از هم به هم مربوط شوند اما نخ تسبیح مشاهده نمی‌شود. دکتر امامی رضوی رئیس این نشست و دبیر فرهنگستان علوم پزشکی در پاسخ به این نکته دکتر مصدق راد شورای عالی سلامت و ایمنی غذا را همان نخ تسبیح دانست که قرار است نهادهای مختلف را در این زمینه با هم مرتبط نماید.

در ادامه این نشست دکتر رستمیان از اعضای پیوسته فرهنگستان و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی پاسخگو بودن دانشگاه را لازمه توسعه پایدار دانست و گفت باید از نوشتن سند به سمت تحرک در جامعه حرکت کنیم و دانشگاه باید علاوه بر تولید محتوا باید به عنوان موتور تحول نقش آفرین باشد.

دکتر محمدمهدی گویا از اعضای فرهنگستان نیز تاثیر تغییر اقلیم بر بیماری‌های واگیر همچون مالاریا و تب دنگی را از مواردی دانست که تا کنون توجه کافی به آن نشده است. وی پیشنهاد کرد: دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی جای خود را به دبیرخانه سلامت یکپارچه (One Health) بدهد تا علاوه بر وزارت بهداشت، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، سازمان محیط زیست و ... در آن حضور یافته با مشارکت همدیگر بتوانند هماهنگی کاملی برای مدیریت مسائل سلامت ناشی از تغییرات اقلیمی داشته باشند.

دکتر رخشانی دیگر عضو پیوسته فرهنگستان با اشاره به اینکه برای حل مسئله باید گروه‌های هدف را به خوبی بشناسیم، گفت: نمایندگان مجلس و سیاستگذاران باید در زمینه جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این مشکل آموزش ببینند ولی در برخی از موارد باید ارتباطات میان مردم تقویت شود که امر تفکیک زباله نمونه‌ای از ارتباطات در این گروه بود که با موفقیت اجرا شد.

دکتر مجید شفیع پور عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران نیز در باره گرمایش جهانی پس از سال 1850 که مقارن با ابداع ماشین برای تولیدات صنعتی است، گفت: غلظت گاز دی اکسید کربن در جو از آن زمان تا کنون از 278 به 430 ذره در ازای یک میلیون ذره از هوای تنفسی ما رسیده است (ppm). افزایش میانگین دمای جهان که ناشی از گازهای گلخانه‌ای از جمله دی اکسید کربن است در ایران 1.5 برابر متوسط دنیاست و کاهش بارش و بسامد آن هم مزید بر علت شده است اما متاسفانه هنوز اعتقاد ملّی وجود ندارد که باید برای تغییرات اقلیم کاری کرد.

وی در ادامه افزود سیاست‌های کلان کشور در زمینه مشکلات محیط زیست ر مقام معظم رهبری در سال 1394 ابلاغ کردند اما هنوز پس از 8 سال عده‌ای معتقدند ایران یک مشکل واقعی در این زمینه ندارد و نگاه استکباری باعث ایجاد این نگرانی ها شده است. این استاد دانشگاه با تاکید بر معطل ماندن 18 سیاست کلان ابلاغی در زمینه محیط زیست گفت: با تغییر مسئولان اجرایی کشور سلایق آنها باعث توقف اجرای سیاست‌های ملی می‌شود و توهم دانایی در مسئولان تا کنون مانع از اقدامات عملی جدی در این زمینه شده است.

دکتر سجادی فر نماینده آبفا نیز در این نشست گفت: در 2 سال آینده تغییرات اقلیمی دومین چالش مردم جهان است و شاخص‌های علمی نشان می‌دهد تهران اولین یا دومین استان فقیر آب ایران است. با این همه به جای آنکه حداکثر 40 درصد از منابع را در تهران استفاده کنیم تا مشکل مدیریت شود اکنون 100 درصد منابع تجدید پذیر را استفاده می‌کنیم و حتی 48 درصد آب شرب پایتخت از منابع زیرزمینی است. این مسئول دانش آموخته اقتصاد منابع آب و محیط زیست مشکل اصلی را نگاه مهندسی به مسائل حوزه آب بدون توجه به جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی این معضل دانست که بخش مهمی از راه حل محسوب می‌شوند و اظهار داشت:  اکنون 4 سال متوالی است که خشکسالی داریم و فرونشست زمین در دشت ورامین، گلپایگان و اصفهان مصیبت آفرین شده است و بنده به عنوان یک کارشناس نه در جایگاه مسئولیت فعلی‌ام بر این باورم که توسعه پایدار در ایران مغفول مانده و باید هرانسانی به اندازه خودش اقدام کند. وی "شهر حساس به آب" را به عنوان کلیدواژه حل مشکل ذکر کرد و گفت: در چنین شهری موضوع آب و مدیریت منابع آن جنبه اجتماعی پیدا می‌کند، لیکن مبنای شکل‌گیری این روند و رسیدن به این شهر اعتماد مردم است. اگر مردم به حاکمیت اعتماد نداشته باشند این راه حل اجرایی نخواهد بود.

دکتر سجادی فر با ذکر مثال‌هایی موفق از مدیریت منابع آب در کیپ تاون افریقای جنوبی (به تعویق انداختن 4 ماهه zero day) و مطالعات مرتبط در سوییس در سال 2009 (آینده نگاری منابع آب در اروپا) از فرهنگستان علوم پزشکی درخواست کرد دو اقدام اساسی انجام دهد:

1. اجتماعی کردن مدیریت منابع آب را در اولویت قرار دهد.
2. مطالعات کمّی دقیقی را برای به دست آوردن اطلاعات معتبر در باره تاثیر تغییرات اقلیمی بر سلامت هدایت کند.

در ادامه این نشست دکتر استاد تقی زاده، دکتر مقدم نیا، دکتر تکیان و دکتر کلانتر معتمد از اعضای فرهنگستان علوم پزشکی نیز نکاتی را در باره اهمیت مطالبه‌گری فرهنگستان علوم پزشکی، استفاده از آموزه‌های دینی برای فرهنگسازی مدیریت منابع آب، لزوم جدی گرفتن مسئله تغییر اقلیم همانند مسئله جوانی جمعیت و ارائه راهکارهای کوتاه مدت تا بلندمدت برای عموم مردم بیان کردند.

دکتر شاهسونی رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت نیز مصرف انرژی را مهمترین عامل تغییر اقلیم دانست و ضمن توصیه به مسئولان فرهنگستان که به عنوان اقدامی عملی در فضاهای داخلی خود به جای نور مصنوعی از نور طبیعی و پنجره‌ها استفاده کنند، گفت: در حالی که نظام سلامت بریتانیا و چین به عنوان دو نهاد سلامت محور برای شبکه های بدون تولید وانتشار کربن در جو به ترتیب تا سال 2030 و 2050 هدف گذاری کرده اند، ما در کشورمان هنوز برنامه جامعی برای مشارکت ملی نداریم که نقش دستگاه ها را در مهار آثار نامطلوب تغییرات اقلیمی بر سلامت انسان مشخص نماید. زیرا ایران در کنار یمن و اریتره تنها 3 کشوری هستند که برنامه مشارکت ملی برای مدیریت آثار تغییر اقلیم را تصویب نکرده‌اند. وی افزود: مشکل امنیتی سیستان و بلوچستان ناشی از حجم بالای مشکلات اقلیمی آنجاست و امسال طوفان‌های گرد وغبار آن منطقه 3 برابر شده است که مهاجرت گسترده را نیز سبب شده است. دکتر شاهسونی با اشاره به اینکه ایران از نظر مرگ افراد بالای 65 سال بر اثر استرس گرمایی شرایطی بدتر از میانگین جهانی دارد اظهار داشت: در 17 دانشگاه علوم پزشکی تاب آوری مراکز بهداشتی در برابر تغییرات اقلیمی و میزان انتشار کربن را ارزیابی کرده ایم که برای کاهش تاثیرات نامطلوب تغییرات اقلیمی بر سلامت مبنای برنامه‌ریزی آتی باشد.

دکتر سعید نجبا مسئول هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) نیز در این نشست به موضوع صورت بندی مسئله تاثیر منفی تغییرات اقلیمی بر سلامت انسان اشاره کرد و گفت: شاه بیت این جلسه موضوع باور به این امر بود که ظاهراً در ایران وجود ندارد. رابطه باور و رفتار دوطرفه است و تا ما رفتاری را که انجام می‌دهیم آثار منفی‌اش را لمس نکنیم باورمان تغییر نمی‌کند. وی افزود: اطلاع رسانی و افزایش آگاهی کافی نیست و باید ساختارهایی باشد مردم اثر تغییر رفتار خود را به صورت لحظه‌ای مشاهده کنند مانند تغییر قیمت پلکانی آب و برق و گاز که منجر به نتایجی ملموس در الگوی مصرف شد.

همچنین، دکتر دور از وزارت کشور که در این نشست حضور داشت با تاکید بر اهمیت اقتصاد در تصمیمات کلان کشوری گفت: باید مسائل سلامت از جمله تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی به زبان شاخص‌های اقتصادی توسط متخصصان میان رشته ای برای بخش صنعت بیان شود تا به مبانی مشترک برای مفاهمه برسیم. وی از بحث کاشت یک میلیارد نهال در کشور به عنوان اقدامی اساسی در آبخیزداری به عنوان یک مثال یاد کرد و گفت: این امر نیز به نوبه خود به مهار تغییرات اقلیمی کمک خواهد کرد اما برای رسیدن به برنامه اقدام جامع لازم است اقتصادانان سلامت ضمن مناظره با متخصصان اقتصاد صنعت روی راه ‌حل های عملی کار کنند.

دکتر ملک افضلی عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی که به صورت مجازی در این نشست حضور داشت ضمن تقدیر از برگزارکنندگان مباحث مطرح شده را بسیار مفید دانست و تاکید کرد: ما در کشور مصوبه و سند بسیار داریم که اغلب در مرحله عمل راهگشا نبوده‌اند. وی پیشنهاد کرد برای مهار آثار منفی تغییرات اقلیمی بر سلامت انسان هم دانشگاه‌ها در تولید علم و فناوری بکوشند و هم دولتمردان سیاست‌های خود را بر اساس علم تولیدی در دانشگاه تدوین و اجرا کنند یعنی حوزه‌ای که در آن بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. دکتر ملک افضلی اجتماعی کردن محیط زیست و سلامت را به معنای سپردن این امور به مردم دانست تا چتر سیاست از سر آنها برداشته شود. وی اعتراض مردم اردکان یزد را به توسعه صنعتی شهرشان که ثروت و بهبود اقتصادی را به ارمغان آورده اما در عین حال آلودگی محیط زیست را سبب شده نمونه‌ای موفق از این رویکرد دانست که در مدیریت مشکلات زیست محیطی می‌تواند موفق باشد. وی افزود: به جای خلاصه سیاستی باید خلاصه برنامه مداخلات اجتماعی بنویسیم (social brief) تا مردم با کمک آن به حل مسائل کمک کنند.

در پایان این نشست دکتر ندافی یکبار دیگر با پاسخگویی به سوالات مطرح شده هدررفت آب را ناشی از نگاه غیراقتصادی به آب تولیدشده با هزینه بالا دانست. وی گفت: راه حل‌ها باید بر اساس شاخص‌های جهانی باشد و شاخص بهره‌وری آب در کشاورزی در مقیاس جهانی 2.5 کیلوگرم محصول به ازای یک متر مکعب آب است که در ایران فقط 1.4 است و اگر همین یک شاخص اصلاح شود 80 درصد صرفه‌جویی در آب تحقق یافته است.

دکتر مهردادی نیز استفاده از تصفیه‌خانه‌ها برای تولید برق، آب، غذا و کود را نمونه‌ای از اقدامات نوین برای بازیافت خروجی پساب دانست که در ایران تا کنون انجام نشده است.

جمع بندی نهایی این نشست را آقای دکتر محققی معاون علمی فرهنگستان علوم پزشکی به عهده داشت. وی از اعضای حاضر درخواست کرد نسبت به بازنویسی یا بازتفسیر مطالب گفته شده در نشست و نگارش 2 مقاله علمی با موضوع مطالعه توصیفی تاثیر عوامل اقلیمی بر سلامت انسان و راه‎حل‌های جهانی و بومی برای مسائل مزبور اقدام نمایند. وی در ادامه افزود: عدم موفقیت معاونت علمی در نگارش مستندات در برخی از نشست‌ها به سبب همکاری ناکافی شرکت کنندگان در جلسات است. دکتر محققی اظهار داشت: بهره گیری از شاخص‌های بین المللی که در کشور امکان اجرا داشته باشد با ارجاع به اسناد پیشین و ذکر راهبردهای مهمی همچون آینده‌نگری و پژوهش‌های کاربردی و اجتماعی سازی مسائل به ارتقای کیفی این مستندات کمک خواهد کرد. معاون علمی فرهنگستان ظرفیت بالقوه فرهنگستان علوم پزشکی را انجام مطالعاتی دانست که از جنس مطالعات ثانویه و ترجمان دانش باشد نه مطالعات اولیه زیرا گروه پژوهشی کوچکی در این مجموعه مشغول به کارند. لذا در این حوزه پیشنهاد ما این است که؛ طرحنامه‌هایی با موضوعات راهبردهای مطالعه تاثیر عوامل اقلیمی بر سلامت، فرهنگسازی در این حوزه و اجتماعی کردن و مردمی‌سازی مسائل محیط زیست ارائه و در قالب مطالعات فشرده و کوتاه مدت منتشر شود.