سیاست توسعه جمعیتی متوازن
موضوع جمعیت و فرزند آوری یکی از موضوعاتی بود که در نشست مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی در تاریخ 13 آذر ماه 404 به بحث گذاشته شد. ریاست محترم فرهنگستان و همچنین وزیر محترم بهداشت در سخنان خود در شروع نشست دلایل قانع کننده و مبتنی بر شواهدی را در مورد ضرورت توجه به افزایش جمعیت بیان داشتند. گزارشات مسولین ذی ربط نیز حکایت از عزم جدی برای اصلاح این نقصان داشت. به نظر می رسد رشد منفی جمعیت چالشی جدی است که اگر متولیان امر با ورود عالمانه و واقع بینانه به رفع آن همت نکنند مشکلات و معضلاتی که گریبان بسیاری از کشورهای توسعه یافته را گرفته است می تواند کشور ما را نیز دست خوش ناملایمات و معضلاتی نماید که برون رفت از آن هزینه های سنگینی را بر جامعه تحمیل میکند و لذا اصلاح رویکردهای فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، آموزشی و اقتصادی برای افزایش متوازن جمعیت بدیهی و اجتناب ناپذیر است.
آنچه به عنوان یک دغدغه جدی انگیزه این نوشته است، غفلت از افزایش نامتوازن جمعیت است. افزایش نامتوازن جمعیت به معنی رشد بیشتر از حد جمعیت در یک منطقه، گروه سنی، قوم، مذهب و یا جنسیتی است.
دست اندرکاران سیاست جمعیتی باید با دقت تمام به این نکته توجه کنند که سیاست ها نباید رشد جمعیت را نامتوازن کند تا کشور ازتبعات آن مصون بماند.
به برخی از مهم ترین دلایل و تبعات رشد نامتوازن جمعیت که لازم است مورد توجه قرار بگیرد در ادامه اشاره می شود.
1- از تبعات افزایش نامتوازن جمعیت فشار بر روی منابع و خدمات شهری مانند حمل ونقل، بیمارستان ها، مدارس و مسکن است. بدیهی است اگر درکشور بعضی از مناطق ویا شهرها شلوغ وبرخی خلوت باقی بمانند توسعه اقتصادی وکیفیت زندگی نیز متاثر می شود و مهاجرت وبه تبع آن اختلافات اجتماعی وتغییر بافت فرهنگی شکل می گیرد.
2- یکی از عواملی که در افزایش جمعیت نامتوازن می تواند نقش جدی داشته باشد، دادن پاداش برای فرزند آوری است. دادن پاداش هایی مثل پول، وام، زمین، خودرو یا مزایای دیگر برای فرزندآوری میتواند بهصورت ناخواسته باعث نامتوازن شدن جمعیت شود به این دلیل که پاداشهای فرزندآوری معمولاً برای همه یکسان نیستند و یا همه توان استفاده از آن را ندارند. در نتیجه احتمال اینکه خانوادههای کمدرآمد بیشتر تحت تأثیر قراربگیرند و خانوادههای متوسط و پردرآمد که هزینههای تربیت کودک برایشان مهم است، کمتر واکنش نشاندهند وجود دارد.
3- فرزند آوری مبتنی بر پاداش مادی باعث می شود تا رشد جمعیت در برخی گروهها سریعتر شود و ترکیب اجتماعی را تغییر دهد. احتمال اینکه در مناطق روستایی یا شهرهای کوچک، مزایای مالی انگیزهی بزرگتری ایجادکند ولی در کلانشهرها به دلیل اینکه هزینه زندگی زیاد است پاداشها تأثیر چندانی نداشته باشد و درنتیجه بعضی استانها پرجمعیتترو بعضی دیگر همچنان کمجمعیت بمانند و توزیع جغرافیایی جمعیت نامتوازن شود زیاد است.
4- درمورد اصل پاداش نیز اگر پاداش پایدار و به اندازهای نباشد تا هزینه واقعی فرزندان را پوشش دهد دور از ذهن نیست که خانوادههایی که به امید پاداش فرزندآوری کرده اند را دچار مشکلات معیشتی کند و مشکلات اقتصادی میتواند کیفیت تربیت، آموزش و سلامت کودکان را تحت تأثیر قرار دهد و در آینده باعث ایجاد شکاف طبقاتی واختلاف سطح اجتماعی بین نسلها شود.
5- پاداش در صورتی که بدون آینده نگری و مبتنی بر مطالعات آینده نگرانه نباشد می تواند با افزایش ناگهانی تولد ها بعد از مدتی کم اثرشود ودر نتیجه یک تورم نسلی به معنی رشد موجی وناپایدار ایجادکند به این معنی که یک نسل بزرگ و نسلهای بعد کوچک باشند. نتیجه این پدیده نامتعادل شدن ساختار سنی و نیروی کار در آینده خواهد بود. به عنوان مثال پاداش برای استان های کم برخوردار ومحروم انگیزه بیشتری ایجاد می کند و رشد سریع جمعیت سیل مهاجرت به شهر های بزرگ و توسعه حاشینه نشینی را به دنبال خواهد داشت.
راه کار پیشنهادی برای کاهش حداکثری رشد نامتوازن کدام است؟
برخلاف پاداش نقدی، آموزش و پرورش رایگان وبا کیفیت و بهداشت ودرمان رایگان برای کودکان اثر متعادل کننده دارد و می تواند یکی از مؤثرترین راهها برای ایجاد توازن جمعیتی باشد. متاسفانه نظام طبقاتی آموزش وپرورش و وضعیت ارائه خدمات بهداشتی ودرمانی یکی از دغدغه های مهم وغیر قابل انکار مردم برای فرزند آوری است. اگر مطابق و به تبعیت از قانون اساسی آموزش و درمان کودکان رایگان شد، فرزندان خانوادههای کمدرآمد نیز میتوانند خوب آموزش ببینند. در مناطق محروم کودکان از خدمات بهتر بهرهمند شوند و در نتیجه تفاوت بین طبقات مختلف کمترشود. نتیجه قهری این رویکرد نه تنها رغبت مردم به فرزند آوری است بلکه جلوگیری از تمرکز رشد جمعیت در یک طبقه خاص و ایجاد فرصتهای برابر است. متولیان امر نباید فراموش کنن
